DINSDAG 20 AUGUSTUS 2019 Vorige maand is Boris Johnson tot de nieuwe Prime Minister van buurland het Verenigd Koninkrijk benoemd. Wat is de Prime Minister en wat is er aan de benoeming voorafgegaan?
PM De Prime Minister is veruit de belangrijkste minister in de regering. Hij of zij kiest de andere ministers, stelt voor hun een gedragscode op en kan hen ook weer ontslaan of een ander ministerie toewijzen. Ministers moeten lid zijn van het parlement, dat wil zeggen het Lagerhuis (House of Commons) of het Hogerhuis (House of Lords). De Prime Minister moet lid zijn van het Lagerhuis.
LAGERHUIS Het Lagerhuis komt bijeen in (het Paleis van) Westminster, Londen. Het bestaat uit 650 leden. Elk lid komt uit een kiesdistrict. Het Verenigd Koninkrijk is verdeeld in 650 kiesdistricten, verdeeld over Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland. In elk kiesdistrict wordt één Lagerhuislid gekozen. Gekozen is de kandidaat die de meeste stemmen krijgt. Men wordt voor vijf jaar gekozen.
VERTROUWEN Ministers hebben het vertrouwen nodig van (de meerderheid in het) Lagerhuis. De regering kan alleen vervroegde verkiezingen houden als het Lagerhuis daarmee instemt. Voor de totstandkoming van wetten is medewerking van Lagerhuis (én Hogerhuis) noodzakelijk.
CONSERVATIVE & UNIONIST PARTY Na de laatste Lagerhuisverkiezingen (2017) is de Conservative & Unionist Party – vaak Conservative Party genoemd – de grootste geworden, op afstand gevolgd door de Labour Party. De koningin benoemt de leider van de grootste partij tot Prime Minister als zij of hij het vertrouwen heeft van de meerderheid van het Lagerhuis. Dat vertrouwen is er sowieso als de grootste partij de absolute meerderheid der zetels houdt. In 2017 was Theresa May weliswaar leider van de grootste partij maar had deze partij niet de absolute meerderheid in het Lagerhuis. De Lagerhuisfractie bestond namelijk slechts uit 317 (van de 650) leden. Het akkoord met de Noord-Ierse Democatic Unionist Party (10 zetels) garandeerde wel een absolute meerderheid. Inmiddels bestaat de fractie uit 311 leden. Enkele leden zijn uit onvrede over May’s Brexit-politiek uit de fractie gestapt. Sinds vorige maand is er een nieuwe partijleider, Boris Johnson. De koningin heeft hem tot nieuwe Prime Minister benoemd. Maar nu garandeert het akkoord met de Democratic Unionist Party geen absolute meerderheid meer.
CONSERVATIVE PARTY Die 311 fractieleden zijn niet alleen van de Conservative & Unionist Party. Er zitten ook Lagerhuisleden in van twee andere partijen: de Scottish Conservative & Unionist Party en de Welsh Conservative Party. Schotland heeft namelijk zijn eigen Conservative Party. Van Wales weet ik niet zeker of het een zelfstandige partij is of een afdeling van de Conservative & Unionist Party. Zowel Prime Minister Boris Johnson als zijn voorganger Theresa May zijn Lagerhuisleden uit Engeland.
VERENIGING Hoe zijn Johnson en May partijleider geworden? Dat is geregeld in de partijstatuten. Politieke partijen in het Verenigd Koninkrijk zijn verenigingen. Verenigingen hebben statuten. Politieke partijen die aan de verkiezingen voor het Lagerhuis willen meedoen, moeten daarin regelen hoe iemand partijleider wordt.
STATUTEN Volgens de statuten van de Conservative & Unionist Party moet een fractielid de steun hebben van acht fractiegenoten om zich kandidaat te stellen voor het partijleiderschap. Als er meer dan twee kandidaten zijn, gaat de voltallige fractie stemmen. Elk fractielid brengt dan een stem uit op een kandidaat. Er volgen net zoveel stemronden totdat slechts twee kandidaten overblijven. Na elke stemronde vallen er automatisch een of meer kandidaten af en uiteraard kan iemand zich ook vrijwillig terugtrekken. Boris Johnson had dit jaar negen concurrenten, Theresa May had er in 2016 vier. Toen waren er twee stemronden nodig om tot twee kandidaten te komen; nu vijf. May haalde beide ronden de absolute meerderheid der stemmen, bij Johnson was dat alleen in de twee laatste ronden het geval.
GEWONE LEDEN Ten slotte zijn de (gewone) partijleden aan de beurt. Zij mogen hun stem uitbrengen op één van de twee overgebleven kandidaten. Daarbij heeft elk partijlid dat meer dan enkele maanden lid is een stem. De kandidaat die de meeste stemmen heeft gekregen, is de nieuwe partijleider. Stemrecht hebben zowel de leden van de Conservative & Unionist Party als de leden van de Scottisch Conservative Party. In de statuten heb ik niet gevonden dat ook de leden van de Welsh Conservative Party mogen stemmen, maar als het een afdeling is (zie hierboven) hebben de leden waarschijnlijk sowieso dit stemrecht. Johnson heeft met 65% ongeveer net zoveel stemmen gekregen als David Cameron, hij was de partijleider en Prime Minister vóór Theresa May. May zelf is partijleider geworden zonder ledenreferendum; de andere kandidaat had zich namelijk teruggetrokken. David Cameron is de Prime Minister die heeft besloten tot het houden van het referendum over de Brexit.