Berichten

Geplaatst op

Ex-minister Veldkamp: politicus met principes

DONDERDAG 28 AUGUSTUS 2025 Minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken) is een week geleden afgetreden. Kort daarna zijn ook de andere NSC-bewindslieden opgestapt. Had Veldkamp er ook voor kunnen kiezen om minister te blijven?

SANCTIES Veldkamp is opgestapt omdat hij in de ministerraad niet genoeg ruimte kreeg om de maatregelen te nemen die volgens hem nodig waren om de druk op Israël op te voeren vanwege de oorlog in Gaza. Bij die maatregelen dacht hij aan nieuwe Nederlandse sancties tegen Israël.

MINISTERRAAD De ministerraad bestaat uit alle ministers, zie artikel 45 Grondwet. Zo nodig neemt de ministerraad zijn besluiten bij meerderheid, zie artikel 11 Reglement van orde voor de ministerraad. Bij het nemen van besluiten heeft elke aanwezige minister één stem; als alle ministers aanwezig zijn, is bij het staken der stemmen de stem van de minister-president beslissend. In de ministerraad van vorige week hadden de ministers van BBB en VVD de meerderheid.

MEERDERHEID Als ik het goed heb begrepen, is het vorige week vrijdag niet tot een stemming gekomen, maar was het voor minister Veldkamp toch duidelijk dat de meerderheid – de ministers van VVD en BBB – hem niet de ruimte wilden geven om de noodzakelijke maatregelen te nemen. Uiteraard legt men zich als minister bij zo’n meerderheid neer. Maar kon Veldkamp vervolgens niet anders handelen dan af te treden? Het zal toch wel vaker voorkomen dat een minister bakzeil haalt in de ministerraad?

MINDERHEID Ook wie lid is van een politieke partij en het absoluut niet eens is met een meerderheidsbesluit dat de algemene vergadering van zijn partij heeft genomen, zal zich bij dat besluit moeten neerleggen. Hij of zij mag er natuurlijk vervolgens voor kiezen het lidmaatschap op te zeggen, maar kan er ook voor kiezen om lid te blijven en het eigen afwijkende standpunt zowel binnen als buiten de vereniging te blijven uitdragen. Waarom heeft Veldkamp er niet voor gekozen minister te blijven en in bijvoorbeeld de Tweede Kamer voortaan duidelijk te maken dat hij een ander kabinetsbeleid zou willen dan de meerderheid der ministers wil?

REGLEMENT Omdat hij dat als minister niet mag! Hij mag dat niet op grond van het Reglement van orde voor de ministerraad. Daarin staat in artikel 12 lid 2: ‘In geen geval handelt een minister tegen een besluit van de ministerraad.’ Nu zou men kunnen tegenwerpen dat de ministerraad geen besluit had genomen over de sancties. Inderdaad ga ik ervan uit dat de ministerraad nog geen besluit had genomen. Echter: dat was niet nodig want het was al bij voorbaat duidelijk wat de meerderheid zou hebben gestemd.

HOMOGENITEIT Men zou ook kunnen tegenwerpen dat een minister die in de Tweede Kamer zijn (van de ministerraad afwijkende) standpunt blijft verkondigen niet ‘handelt’, omdat het verkondigen van zo’n standpunt alleen maar met woorden gebeurt. Volgens de woordenboekbetekenis van het woord ‘handelen’ is dat misschien juist, maar in het Reglement van orde voor de ministerraad wordt het woord ‘handelen’ anders uitgelegd, en wel zo dat het in elk geval ook de verkondiging in de Tweede Kamer van een (van de ministerraad afwijkend) standpunt omvat. Verkondiging van zo’n standpunt is dus handelen tegen een besluit van de ministerraad. En dat mag dus niet. Het Reglement van orde voor de ministerraad wil hiermee regelen dat de ministerraad een eenheid vormt en als een eenheid overkomt: naar buiten toe mag niet blijken van onderlinge verdeeldheid. Deze regel wordt ook wel homogeniteitsregel genoemd. De homogeniteitsregel blijkt ook uit een ander artikel van het Reglement van orde voor de ministerraad, namelijk artikel 26. Daarin staat: ‘Ten aanzien van hetgeen ter vergadering (van de ministerraad) besproken wordt of geschiedt, bestaat een geheimhoudingsplicht’.

PRINCIPES Caspar Veldkamp had ervoor kunnen kiezen om voortaan in Tweede Kamer en in bijvoorbeeld de media het kabinetsbeleid kritiekloos uit te dragen. Daar heeft hij echter niet voor gekozen. Hij koos voor zijn eigen overtuiging. Een politicus met principes. Daarna kon hij volgens het Reglement van orde voor de ministerraad niet anders dan aftreden.

Mr. Leon

Volgend blog op vrijdag 12 september.

Geplaatst op

Het neonicotinoidenverbod in Frankrijk blijft in stand, ondanks aangenomen wet

VRIJDAG 15 AUGUSTUS 2025 Het Franse parlement heeft in juli een wet aangenomen waarin stond dat het gebruik van neonicotinoiden niet meer (helemaal) verboden was. Tot dan toe was dat in Frankrijk namelijk wel helemaal verboden. Neonicotinoiden zijn gewasbeschermingsmiddelen. Zij beschermen gewassen tegen schadelijke insecten zoals bladluizen. Maar onbedoeld doden ze ook andere insecten zoals bijen en vogels. Die wet is weliswaar aangenomen, maar het (totale) gebruiksverbod zal toch blijven bestaan. Hoe kan dat?

LOI DUPLOMB De aangenomen wet wordt meestal ‘Loi Duplomb’ genoemd, naar het Kamerlid dat het wetsvoorstel heeft ingediend (Laurent Duplomb). De officiële naam van de wet is ‘La loi visant à lever les contraintes à l’exercice du métier d’agriculteur’: de wet over het opheffen van de beperkingen op de uitoefening van het beroep van boer. Met die beperkingen wordt o.a. bedoeld het (totale) gebruiksverbod van neonicotinoiden zoals dat al een aantal jaren in de Franse wet staat.

DECREET De Loi Duplomb houdt dus een wetswijziging in. Het wilde namelijk artikel L253-8 van de Code rural et de la pêche martime wijzigen. Daarin staat (o.a.) dat het gebruik van neonicotinoiden is verboden. De Loi Duplomb wil dit artikel L253-8 zo wijzigen dat de regering voortaan mag besluiten om gebruik van neonicotinoiden onder bepaalde voorwaarden wel toe te staan. De regering mag daartoe door middel van een ‘décret’ besluiten. Voor zo’n decreet is geen medewerking van het parlement nodig.

GILETS JAUNES? Wie of wat heeft de inwerkingtreding van de Loi Duplomb tegengehouden? Was dat de president van Frankrijk? Nee, het was niet president Macron. Was het een nieuwe Franse revolutie al dan niet met gele hesjes? Nee, dat was het ook niet. Tegengehouden is de inwerkingtreding van de Loi Duplomb door de Conseil constitutionnel.

CONSEIL CONSTITUTIONNEL Wat is de Conseil constitutionnel? Dat is een rechtbank, maar wel een heel bijzondere. Het enige waaraan deze rechtbank toetst is namelijk de grondwet; het Franse woord voor Grondwet is Constitution. Het is dus een soort van Grondwettelijk Hof. De Conseil constitutionnel toetst onder andere wetten die wél in het parlement zijn aangenomen maar nog niet in werking zijn getreden. Niet alle aangenomen wetten worden trouwens getoetst. De meeste worden alleen op verzoek getoetst. Zo’n verzoek kan bijvoorbeeld worden gedaan door zestig parlementariërs van dezelfde Kamer, zie artikel 61 Constitution. Het verzoek om de Loi Duplomb te toetsen is gedaan door parlementariërs van beide Kamers. Namelijk minstens zestig leden van de Assemblée nationale (Tweede Kamer) en minstens zestig leden van de Sénat. Zolang de Conseil constitutionnel na een tijdig verzoek nog geen uitspraak heeft gedaan, kan zo’n wet niet in werking treden. Als de Conseil constitutionnel uitspreekt dat de wet of een deel van de wet in strijd is met de Franse grondwet, dan kan die wet of dat deel van de wet nimmer in werking treden.     

CHARTE DE L’ENVIRONNEMENT De Conseil constitutionnel heeft op 7 augustus uitgesproken dat de mogelijkheid voor de regering om per decreet af te wijken van het wettelijk gebruiksverbod van neonicotinoiden in strijd is met de Franse Grondwet. Dat deel van de Loi Duplomb mag daarom niet in werking treden. Met welk grondwetsartikel is de Loi Duplomb in strijd? Het is in strijd met het Charte de l’environnement (het Handvest van het Milieu). Dit handvest is begin deze eeuw in Frankrijk tot stand gekomen en is toen ook deel gaan uitmaken van de Franse Grondwet; dat blijkt bijvoorbeeld uit de eerste alinea van de preambule van de grondwet. Daarvoor is een grondwettelijke herzieningsprocedure doorlopen. Het handvest is als bijlage in de grondwet opgenomen. De Conseil constitutionnel heeft uitgesproken dat de Loi Duplomb in strijd is met artikel 1 van het handvest. Daarin staat: Chacun a le droit de vivre dans un environnement équilibré et respectueux de la santé.

TOETSINGSVERBOD Is het ook in Nederland mogelijk dat de inwerkingtreding van een wet die het parlement heeft aangenomen wordt tegengehouden door een nationaal Grondwettelijk Hof? Nee, want ons land heeft niet zo’n hof. Trouwens, geen enkele rechter in ons land mag een wet die het parlement heeft aangenomen toetsen aan de grondwet; ook geen wet die nog niet in werking is getreden. Dat is het toetsingsverbod van artikel 120 van de Nederlandse Grondwet. Daarin staat: De rechter treedt niet in de beoordeling van de grondwettigheid van wetten en verdragen. Dit toetsingsverbod wordt zowel door sommige staatsrechtgeleerden als door sommige politieke partijen ter discussie gesteld. En wat de neonicotinoiden betreft: daarvoor geldt in ons land geen totaalverbod. Als ons land wél een Grondwettelijk Hof zou hebben gehad, dan was het nog maar de vraag of dit hof tot dezelfde uitspraak was gekomen als het Frans hof (ons land heeft bijvoorbeeld een andere grondwet dan Frankrijk).

BRONNEN Naast bovenstaande artikelen uit de Franse en de Nederlandse Grondwet zijn geraadpleegd de website van de Conseil constitutionnel (Décision n° 2025-891 DC du 7 août 2025); de Ordonnance n° 58-1067 du 7 novembre 1958 portant loi organique sur le Conseil constitutionnel; Louis Favoreu e.a., Droit constitutionnel, Dalloz: 2017; de website van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (ctgb).

Mr. Leon

Volgend blog verschijnt op vrijdag 29 augustus.

Geplaatst op

Het Enschedése fatbikeverbod

VRIJDAG 25 JULI 2025 De gemeenteraad van Enschedé heeft twee weken geleden een motie aangenomen waarin wordt gevraagd om in de Algemene Plaatselijke Verordening een fatbikeverbod voor de binnenstad op te nemen. De wethouder ziet hiervoor echter juridische obstakels. Wat zou een juridisch obstakel kunnen zijn?

APV Volgens de indiener van de motie is een fatbikeverbod in de Algemene Plaatselijke Verordening (vaak afgekort tot APV) juridisch wél mogelijk, omdat de APV over openbare orde en veiligheid gaat. In de motie wordt geconstateerd dat fatbikes leiden tot overlast en verkeersonveiligheid voor de voetgangers in de binnenstad.

RAADSOORDEEL Is het waar dat een gemeente regels mag geven over openbare orde en veiligheid? Het antwoord op die vraag wordt in de Gemeentewet gegeven. In artikel 149 van de gemeentewet staat: ‘De raad maakt de verordeningen die hij in het belang van de gemeente nodig oordeelt.’ Als je alleen hierop zou afgaan, dan mag een gemeenteraad zonder meer een fatbikeverbod voor de binnenstad invoeren als dat volgens hem in het belang van de gemeente is. Uit de motie blijkt namelijk dat de gemeenteraad van Enschedé een fatbikeverbod in het belang van de gemeente nodig oordeelt.

HUISHOUDING Er zijn echter meer artikelen in de Gemeentewet waaraan een gemeentelijke verordening moet voldoen, zoals artikel 108 van de Gemeentewet. In het eerste lid van dit artikel staat: ‘De bevoegdheid tot regeling en bestuur inzake de huishouding van de gemeente wordt aan het gemeentebestuur overgelaten.’ Een gemeentelijke verordening moet dus over de huishouding van de gemeente gaan. ‘Huishouding van de gemeente’ is natuurlijk best vaag. Wat voor grenzen stelt dit artikel aan de gemeentelijke verordening? Men onderscheidt drie grenzen van de huishouding van de gemeente: de bovengrens, de benedengrens en de zijgrens.

ZIJGRENS De zijgrens houdt in dat de gemeentelijke verordening beperkt moet zijn tot het grondgebied van de gemeente. Zo mag de gemeente Enschedé geen verordening maken die gaat over het grondgebied van de gemeente Almelo. Het fatbikeverbod gaat over de Enschedése binnenstad; het houdt zich dus aan de zijgrens.  

BENEDENGRENS De benedengrens houdt in dat een gemeentelijke verordening niet over gedragingen mag gaan die elk karakter van openbaarheid missen. Gedragingen waarbij openbare orde en veiligheid in het geding zijn, zullen meestal (zo niet altijd) enig karakter van openbaarheid hebben. In elk geval is hiervan sprake bij het Enschedése fatbikeverbod: volgens de motie leidt het toestaan van fatbikes in de binnenstad namelijk tot overlast en onveiligheid. Het gaat daar dus om gedragingen die (minstens) enig karakter van openbaarheid hebben.  

BOVENGRENS Tot zover geen juridische obstakels voor een fatbikeverbod in de Enschedése binnenstad. Er is echter nog een laatste grens waaraan een gemeentelijke verordening moet voldoen volgens artikel 108 van de Gemeentewet: de bovengrens. De bovengrens bestaat uit wetten en regels die de provincie en het Rijk hebben gemaakt. Een gemeentelijke verordening mag die wetten en regels niet doorkruisen.

WVW en RVV Wetten en regels van het Rijk die door het Enschedése fatbikeverbod zouden kunnen worden doorkruist zijn bijvoorbeeld de Wegenverkeerswet 1994 (meestal afgekort tot WVW 1994) en het Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990 (RVV 1990). Het fatbikeverbod doorkruist deze wetten als het in strijd is met wetsbepalingen uit de WVW 1994 of uit het RVV 1990. Ook in artikel 2a van de WVW 1994 wordt dit nog eens uitdrukkelijk bepaald: ‘(…) gemeenten behouden hun bevoegdheid om bij verordening regels vast te stellen ten aanzien van het onderwerp waarin deze wet voorziet, voorzover die regels niet in strijd zijn met de bij of krachtens deze wet vastgestelde regels en voorzover verkeerstekens krachtens deze wet zich daar niet toe lenen.’ Het RVV 1990 bestaat uit ‘krachtens de WVW 1994 vastgestelde regels’.

WETHOUDER Ik denk dat de juridische obstakels die de Enschedése wethouder ziet in een fatbikeverbod voor de binnenstad te maken hebben met de bovengrens, dus met de eventuele strijd met bepalingen uit de WVW 1994 en/of met bepalingen uit het RVV 1990. Heeft de wethouder gelijk en is het Enschedése fatbikeverbod daadwerkelijk in strijd met bepalingen uit de WVW 1994 en/of met bepalingen uit het RVV 1990? In beide wetten ben ik geen bepaling tegengekomen waarmee een fatbikeverbod uitdrukkelijk in strijd is. Natuurlijk hoeft strijd met WVW of RVV niet expliciet te zijn. Strijd kan er ook impliciet zijn. De vraag of een fatbikeverbod in strijd is met WVW of RVV kan te zijner tijd aan de rechter worden voorgelegd, maar de regering kan er ook nu al toe besluiten om een bepaling aan het RVV 1990 toe te voegen waarin expliciet staat dat een gemeentelijk fatbikeverbod wel of juist niet is toegestaan.    

BRONNEN Naast bovengenoemde wetsbepalingen en documenten zijn geraadpleegd het dagblad NRC van 10 juli jl. en het boek A.D. Belinfante en J.L. de Reede, Beginselen van het Nederlandse staatsrecht, Wolters Kluwer: 2020, bladzijde 332 e.v.

Mr. Leon

Volgend blog verschijnt op vrijdag 15 augustus!

Geplaatst op

Waar staat dat hulp bij illegaal verblijf strafbaar wordt?

WOENSDAG 9 JULI 2025 Vorige week heeft de Tweede Kamer een wetsvoorstel aangenomen waarin illegaal verblijf en hulp aan illegaal verblijvende vreemdelingen strafbaar wordt gemaakt. Vooral over dat laatste is veel maatschappelijke commotie ontstaan. Wat staat er precies in het wetsvoorstel over de strafbaarheid van hulp aan illegalen?

ASIELNOODMAATREGELENWET Het wetsvoorstel maakt deel uit van (het voorstel van) de asielnoodmaatregelenwet. De strafbaarheid van illegaal verblijf zal volgens dit voorstel worden geregeld in de Vreemdelingenwet 2000. Er wordt namelijk een artikel 108a toegevoegd aan deze wet. Dat artikel bestaat uit vier leden. In het eerste lid staat dat de meerderjarige vreemdeling die in Nederland verblijft terwijl hij weet of ernstige reden heeft te vermoeden dat dat verblijf niet rechtmatig is, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of geldboete van de tweede categorie. In het derde lid komt te staan dat het in het eerste lid strafbaar gestelde feit een misdrijf is.

ILLEGAAL VERBLJF Kortom: illegaal verblijf is een strafbaar feit als de vreemdeling weet of zou moeten weten van de illegaliteit van zijn of haar verblijf; hij of zij begaat daardoor een misdrijf.  

ILLEGALE HULP? In het voorgestelde artikel 108a van de Vreemdelingenwet staat niet ook dat hulp aan illegaal verblijvende vreemdelingen strafbaar is. Ook nergens anders in de Vreemdelingenwet staat dat of komt dat te staan. De Nederlander die hulp geeft aan een illegaal verblijvende vreemdeling, wordt daardoor natuurlijk niet ook zelf een illegaal verblijvende vreemdeling. Hoe kan zijn of haar hulp de hulpverlener dan toch strafbaar maken?

DEELNEMEN Dat heeft te maken met het juridische verschijnsel ‘deelneming aan strafbare feiten’. Deelneming aan strafbare feiten is in een andere wet geregeld, namelijk in het Wetboek van Strafrecht. Wat is een deelnemer aan een strafbaar feit?

BIJDRAGEN Het zal duidelijk zijn dat de pleger van een zeker strafbaar feit daaraan deelneemt. Maar de pleger hoeft niet de enige deelnemer te zijn. Ook bijvoorbeeld de uitlokker, de medepleger en de medeplichtige zijn zulke deelnemers. Anders dan de pleger plegen zij niet dat strafbaar feit, maar deze deelnemers leveren er wel een bijdrage aan. Het leveren van zo’n bijdrage is net als het plegen ook strafbaar; dat is geregeld in de artikelen 47 en 48 van het Wetboek van Strafrecht.

HULP GEVEN Als illegaal verblijf strafbaar wordt, dan is het helaas mogelijk dat hulp aan illegaal verblijvende vreemdelingen tot medeplichtigheid wordt. Die hulp zou zelfs uitlokking of medeplegen kunnen opleveren. In dit blog gaat het verder echter alleen over medeplichtigheid, omdat in de rechtspraak zwaardere eisen worden gesteld aan medeplegen dan aan medeplichtigheid. Men is dus sneller medeplichtige dan medepleger. Wie hulp geeft aan een illegaal verblijvende vreemdeling, kan medeplichtig zijn aan het misdrijf van illegaal verblijf, als die vreemdeling weet of moet weten dat zijn verblijf illegaal is.

GEVANGENISSTRAF De medeplichtige hulpverlener kan door de strafrechter worden beboet met een geldboete van ruim 2000 euro en kan zelfs worden veroordeeld tot een gevangenisstraf van vier maanden, zie de artikelen 23 en 49 Wetboek van Strafrecht. En dat alles voor slechts één keer hulpverlenen.

VOORTDUREND Wanneer is er sprake van medeplichtigheid? In het Wetboek van Strafrecht staat hierover in artikel 48: Als medeplichtigen van een misdrijf worden gestraft: 1. zij die opzettelijk behulpzaam zijn bij het plegen van het misdrijf; 2. zij die opzettelijk gelegenheid, middelen of inlichtingen verschaffen tot het plegen van het misdrijf. In de rechtspraak wordt dit artikel zo uitgelegd dat van medeplichtigheid zowel voorafgaand aan als gelijktijdig met het plegen van het misdrijf sprake kan zijn. Hoelang duurt het plegen van het misdrijf van illegaal verblijf? Ik denk dat het plegen van het misdrijf van illegaal verblijf zo zal worden uitgelegd dat het net zo lang voortduurt als het illegaal verblijf zelf. Anders gezegd: zolang iemand illegaal verblijf heeft, pleegt hij of zij dit misdrijf. ‘Gelijktijdige’ hulpverlening is in die gedachte strafbaar gedurende de gehele tijd dat de vreemdeling illegaal in ons land verblijft.

GELD Waaruit kan medeplichtigheid in de praktijk zoal bestaan? In de officiële toelichting op het amendement – want de strafbaarstelling van illegaal verblijf is een wijziging op het door de minister ingediende wetsvoorstel – wordt in dit verband alleen ‘vreemdelingen helpen onder te duiken’ genoemd. In de daaropvolgende Kamerbrief van de minister wordt in dit verband alleen ‘het bieden van hulp door bijvoorbeeld een kerk of het Leger des Heils’ genoemd. Ik vrees echter dat allerhande hulpverlening zoals die al sinds vele jaren aan (uitgeprocedeerde) vreemdelingen wordt gegeven onder medeplichtigheid zou kunnen vallen, zoals het geven van onderdak, eten en drinken, geld, advies, taalles enzovoorts: zolang de hulp behulpzaam is bij het voortduren van het illegaal verblijf. Uitgeprocedeerde vreemdelingen verblijven hier vaak illegaal (maar dat is tot nu toe geen strafbaar feit).

OPZETTELIJK In de rechtspraak wordt artikel 48 van het Wetboek van Strafrecht – het artikel over medeplichtigheid in het algemeen – zo uitgelegd dat voor medeplichtigheid opzet nodig is. Wanneer is daarvan sprake bij illegaal verblijf? Als ik het goed zie, is dat bijvoorbeeld het geval als de hulpverlener bewust hulp wil geven aan de vreemdeling en ook weet dat die vreemdeling hier illegaal verblijft. Maar voor dit laatste ‘weten’ is hier geen absolute zekerheid nodig (want voorwaardelijk opzet voldoet volgens vaste rechtspraak over medeplichtigheid).

EERSTE KAMER Het wetsvoorstel Asielnoodmaatregelenwet is vorige week aangenomen in de Tweede Kamer. Om wet te worden zal het ook nog door de Eerste Kamer moeten worden aangenomen, zie artikel 81 Grondwet. Verschillende Eerste Kamerleden – ook van fracties die in de Tweede Kamer voor hebben gestemd – hebben gezegd grote moeite te hebben met het strafbaar stellen van (hulpverlening aan) illegaal verblijvende vreemdelingen. Dat is goed nieuws, maar het probleem is wel dat deze strafbaarstelling slechts een onderdeel is van de voorgestelde Asielnoodmaatregelenwet. De Eerste Kamer kan dit onderdeel niet uit het wetsvoorstel schrappen en de andere onderdelen aannemen, want deze kamer is niet bevoegd om wetsvoorstellen te wijzigen; deze kamer kan een wetsvoorstel alleen maar helemaal aannemen of verwerpen, zie artikel 85 Grondwet.  

BRONNEN Wetsvoorstel Wijziging van de Vreemdelingenwet 2000 en de Algemene wet bestuursrecht in verband met maatregelen om de asielketen te ontlasten en de instroom van asielzoekers te verminderen (Asielnoodmaatregelenwet); gewijzigd amendement van het lid Vondeling van 25 juni ter vervanging van dat gedrukt onder nr. 33; Kamerbrief van de minister van Asiel en Migratie van 3 juli (Antwoorden Kamervragen over strafbaarstelling illegaliteit); M.J. Kronenberg en B. de Wilde, Grondtrekken van het Nederlandse strafrecht, Wolters Kluwer: 2022, p 125-145; artikelen uit Wetboek van Strafrecht en de Vreemdelingenwet; de Grondwet.  

Mr. Leon

Volgend blog verschijnt op vrijdag 25 juli 2025!

Geplaatst op

NAVO-noodverordening Den Haag: te weinig uitleg

VRIJDAG 27 JUNI 2025 In de afgelopen dagen werd in Den Haag een meerdaagse NAVO-top gehouden waaraan staatshoofden en ministers uit tal van landen deelnamen. Op verschillende openbare plaatsen in Den Haag – wegen, fietspaden, trottoirs, bossen, wateren en gebouwen – gold er daarom in de afgelopen dagen een speciale verordening waarin allerlei maatregelen stonden die normaliter niet gelden, zoals een verbod om op deze openbare plaatsen te zijn (en wie dat toch deed, pleegde een strafbaar feit). Wat was dit voor verordening?   

GEMEENTE Het was een gemeentelijke verordening. De verordening was gemaakt door de gemeente Den Haag. De officiële naam van deze gemeentelijke verordening was Verordening ter handhaving openbare orde NAVO-TOP II Den Haag 2025.

AVV Een gemeentelijke verordening is een algemeen verbindend voorschrift (vaak afgekort AVV). Het kan verboden en geboden inhouden waaraan de burgers zich moeten houden. 

RAAD Normaliter worden gemeentelijke verordeningen vastgesteld door de gemeenteraad. Elke gemeente heeft een raad. De raad mag alle verordeningen maken die hij in het belang van de gemeente nodig oordeelt, zie artikel 149 Gemeentewet.

APV Een voorbeeld van een raadsverordening is de algemene plaatselijke verordening die elke gemeente heeft; ook Den Haag heeft zo’n APV. Daarin staan allerlei geboden en verboden die gaan over bijvoorbeeld sportwedstrijden, demonstraties, seksinrichtingen en veiligheid van de weg. De Haagse APV heet officieel Algemene plaatselijke verordening voor de gemeente den Haag.   

DEMOCRATISCH Een APV is democratisch tot stand gekomen. De raad vertegenwoordigt de gehele bevolking van de gemeente, zie artikel 7 Gemeentewet. De gemeenteraad van Den Haag telt 45 leden, zie artikel 8 Gemeentewet. Het zijn de meerderjarige ingezetenen van de gemeente (inwoners van 18 jaar en ouder) die de gemeenteraadsleden hebben gekozen, zie artikel B3 Kieswet.   

BURGEMEESTER Maar de Verordening ter handhaving openbare orde NAVO-TOP II Den Haag 2025 (hieronder verder NAVO-verordening genoemd) is niet door de gemeenteraad vastgesteld. Deze verordening is door de burgemeester vastgesteld.

NOODVERORDENING Een burgemeester kan namelijk algemeen verbindende voorschriften geven in geval van oproerige beweging, andere ernstige wanordelijkheden of rampen, dan wel van ernstige vrees voor het ontstaan daarvan, zie de artikelen 176 en 175 Gemeentewet. Zulke verordeningen worden ook wel noodverordeningen genoemd; de NAVO-verordening is een noodverordening.

ONDEMOCRATISCH De NAVO-verordening is dus niet democratisch vastgesteld. Weliswaar moet een noodverordening zo spoedig mogelijk ter kennis van de raad worden gebracht en vervalt hij als de raad hem niet in de eerstvolgende vergadering bekrachtigt, zie artikel 176 Gemeentewet. De raadsvergadering waarop de bekrachtiging staat geagendeerd is op 9 juli. Tot aan het raadsbesluit is de noodverordening echter geldig.   

MEER UITLEG! De burgemeester moet daarom in de officiële toelichting op de NAVO-verordening goed uitleggen waarom deze noodverordening nodig was, vind ik. Maar in de toelichting staat bijvoorbeeld niet eens waarvoor ‘ernstige vrees’ bestond; was dat voor het ontstaan van ‘oproerige beweging’, ‘andere ernstige wanordelijkheden’ of ‘rampen’, of een combinatie van deze omstandigheden? En waarvoor vreesde men dan dat er concreet kon gebeuren, want het zijn nogal vage begrippen? In de toelichting staat alleen dat ‘op basis van informatie van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid tijdelijk een ongekend aantal extra veiligheidsmaatregelen nodig’ was. Gelet op al die extra verboden en geboden voor de burger, de ondemocratische wijze van vaststelling, de vage wettelijke termen en de lange voorbereidingstijd had die toelichting er mijns inziens veel uitgebreider op in moeten gaan.  

Mr. Leon

Volgend blog verschijnt op vrijdag 11 juli.

Geplaatst op

Kabinet-Schoof gevallen maar toch voorlopig geen nieuw kabinet

VRIJDAG 13 JUNI 2025 Het kabinet-Schoof is vorige week gevallen. Dat betekent niet dat er geen kabinet is, maar wel dat het kabinet demissionair is geworden (de bewindspersonen van de PVV hebben het kabinet verlaten en zijn dus ook niet demissionair). Een demissionair kabinet wil zo snel mogelijk afgelost kunnen worden door een nieuw kabinet dat wél een missie heeft. Wordt er nu dus geprobeerd om een nieuw kabinet te vormen?

KORTE RIT Je zou het misschien verwachten, want het kabinet-Schoof bestond nog niet eens een jaar toen het vorige week dinsdag viel (het was er sinds juli vorig jaar). Het vorige kabinet – Rutte IV – bestond niet veel langer, namelijk anderhalf jaar. Daarentegen bestaat een kabinet dat ‘zijn rit uitzit’ vier jaar, heel wat langer dus. 

KABINETSFORMATIE Maar er wordt geen poging ondernomen om een nieuw kabinet te vormen. Dat gebeurde trouwens evenmin na de val van het kabinet-Rutte IV. Er komen in plaats daarvan weer vervroegde Tweede Kamerverkiezingen, net als na de val van Rutte IV. De verkiezingsdag is bepaald op 29 oktober, dat is bijna vijf maanden na de kabinetsval van begin vorige week. En daarna moet op basis van de verkiezingsuitslag de kabinetsformatie nog beginnen! Na de val van Rutte IV duurde het een jaar eer het kabinet-Schoof geformeerd was.

KAMERONTBINDING Is het verplicht om na een kabinetsval verkiezingen te houden voor de Tweede Kamer? In de Grondwet gaan hierover slechts twee bepalingen. In artikel 52 staat dat de zittingsduur van de Tweede Kamer vier jaren is. Dat betekent dat na vier jaar inderdaad weer verkiezingen moeten worden gehouden; dat is dus een verplichting, maar wel een die pas na vier jaren speelt. In artikel 64 staat dat er vóór afloop van die vier jaren verkiezingen mogen worden gehouden; maar dat is een bevoegdheid, geen verplichting. De Grondwet verplicht dus niet tot het houden van verkiezingen na de val van een kabinet. In de Grondwet heet het houden van verkiezingen Kamerontbinding.     

SCHMELZER Er is ook geen andere wet die verplicht tot Kamerontbinding. Er is evenmin een ongeschreven rechtsregel die daartoe verplicht. Toch gebeurt het in de praktijk bijna elke keer als een kabinet valt. Dat is tenminste zo sinds de Nacht van Schmelzer, in (oktober) 1966. Staatsrechtgeleerden verschillen van mening of er daarom een ‘constitutionele conventie’ bestaat dat er na een kabinetsval verkiezingen worden gehouden. Maar of hij nu wel of niet bestaat: een constitutionele conventie is geen staatsrechtelijke verplichting, want er mag van worden afgeweken.

MOTIE Het houden van Tweede Kamerverkiezingen is dus staatsrechtelijk gezien een vrije keuze. Waarom is die keuze gemaakt vorige week? Vorige week woensdag heeft de Tweede Kamer de hele dag vergaderd over de val van het kabinet. In het Reglement van Orde van de Tweede Kamer der Staten-Generaal staat dat er na een kabinetsval een Kamerdebat moet worden gehouden, zie artikel 11.1. De vergadering van vorige week woensdag eindigde met de stemming over een motie die unaniem is aangenomen. In die motie staat – voor zover relevant – de wens van de Tweede Kamer dat er zo snel mogelijk Tweede Kamerverkiezingen worden uitgeschreven. De Tweede Kamer wenst dus verkiezingen. Moesten er verkiezingen worden gehouden omdat de Tweede Kamer dat wenst?   

REGERING De grondwettelijke bevoegdheid om vervroegde verkiezingen uit te schrijven is geen bevoegdheid van de Tweede Kamer. Het is een bevoegdheid van de regering, zie artikel 64 Grondwet. Die bevoegdheid komt ook toe aan een regering waarvan de ministers demissionair zijn. De ministerraad heeft er vorige week vrijdag over vergaderd. Besloten is om verkiezingen te houden op 29 oktober. Zouden demissionaire ministers tegen de Tweede Kamerwens in hebben mogen besluiten om geen verkiezingen te houden? Ik denk dat dit staatsrechtelijk gezien inderdaad had gemogen.

KAMERWENS Maar in de praktijk zou zo’n besluit wél tot grote problemen hebben geleid, want bij een kabinetsformatie spelen de fractieleiders in de Tweede Kamer een grote rol (vooral die van de grotere partijen) en die fractieleiders hebben helemaal geen zin in een kabinetsformatie: uit de unaniem aangenomen motie blijkt immers dat al die fractieleiders, van coalitie én van oppositie, zo snel mogelijk nieuwe verkiezingen wensen. Ik vrees dan ook dat de formatiebesprekingen voor een nieuw kabinet op een grote teleurstelling zouden zijn uitgedraaid. Voor wie wil weten waarom de hele Tweede Kamer het niet wenselijk vindt om zonder vervroegde verkiezingen een nieuw kabinet te formeren, verwijs ik naar het verslag van het plenaire debat van woensdag 4 juni.   

BRONNEN Naast bovengenoemde bepalingen uit Grondwet en Reglement van Orde van de Tweede Kamer der Staten-Generaal zijn geraadpleegd P.P.T. Bovend’Eert & H.R.B.M. Kummeling, Het Nederlandse parlement, Deventer: Wolters Kluwer 2024, bladzijden 579-582; tweedekamer.nl; rijksoverheid.nl en Wikipedia (kabinet-Rutte IV; kabinet-Schoof).

Mr. Leon

Volgend blog verschijnt op vrijdag 27 juni!

Geplaatst op

Kamerinitiatief

VRIJDAG 30 MEI 2025 Afgelopen dinsdag heeft de Eerste Kamer gestemd over een wetsvoorstel dat vooral gericht was op criminele motorbendes. Het wetsvoorstel was een initiatief van Tweede Kamerleden afkomstig uit vijf fracties, namelijk VVD, CDA, SGP, ChristenUnie en PvdA. Zij hebben dit initiatief zeven jaar geleden genomen. Inmiddels staan de laatste twee fracties niet meer achter het initiatief en zouden zij daarom dat initiatief nu niet meer genomen hebben. Had de stemming afgelopen dinsdag dan niet kunnen worden voorkomen?

INITIATIEFVOORSTEL Wetsvoorstellen kunnen worden ingediend door de regering en door de Tweede Kamer, zie artikel 82 Grondwet. Veruit de meeste worden ingediend door de regering. De regering mag een door haar ingediend voorstel intrekken zolang het nog niet door de Eerste Kamer is aangenomen, zie artikel 86 Grondwet. Het wetsvoorstel waarover afgelopen dinsdag is gestemd was echter niet ingediend door de regering maar door de Tweede Kamer. Een wetsvoorstel dat wordt ingediend door de regering heet regeringsvoorstel; een wetsvoorstel dat wordt ingediend door de Tweede Kamer heet initiatiefvoorstel. Als het afgelopen dinsdag om een regeringsvoorstel zou zijn gegaan, dan had de regering de stemming kunnen voorkomen door het wetsvoorstel in te trekken. Het was echter een initiatiefvoorstel.

AANHANGIG Regeringsvoorstellen worden geschreven door (de ambtenaren van) een of meer ministers. Initiatiefvoorstellen zijn daarentegen geschreven door een of meer Tweede Kamerleden. Deze voorstellen worden ‘aanhangig gemaakt’ bij de Tweede Kamer, zie artikel 82 Grondwet. Het initiatiefvoorstel van afgelopen dinsdag is in 2018 geschreven en aanhangig gemaakt bij de Tweede Kamer.

TWEEDE KAMER Dit ‘aanhangig maken’ gebeurt doordat het wetsvoorstel naar de voorzitter van de Tweede Kamer wordt gestuurd, zie artikel 9.21 van het Reglement van Orde van de Tweede Kamer der Staten-Generaal (hieronder afgekort tot RvO II). Behandeling in de Tweede Kamer mag pas nadat de Raad van State er een advies over heeft gegeven, zie artikelen 9.23 en 9.22 RvO II. Na die behandeling volgt de stemming. Over het initiatiefvoorstel dat afgelopen dinsdag in stemming was bij de Eerste Kamer is in de Tweede Kamer al in juni 2020 gestemd. Onder andere dankzij de stemmen van de fracties van PvdA, ChristenUnie, VVD, CDA en SGP is het daar toen aangenomen.

EERSTE KAMER Voor de vaststelling van een wet is nodig dat het voorstel voor die wet in Tweede Kamer én in Eerste Kamer is aangenomen, zie artikel 81 Grondwet. Het wetsvoorstel van afgelopen dinsdag is daarom ook ingediend bij de Eerste Kamer en hier in behandeling genomen. Deze behandeling bestaat bijvoorbeeld uit het stellen van vragen over het wetsvoorstel door Eerste Kamerleden. Bij een regeringsvoorstel worden vragen gesteld aan een minister of staatssecretaris; het is ook de bewindspersoon die deze vragen dan beantwoordt. Bij een initiatiefvoorstel worden de vragen gesteld aan en beantwoord door een of meer Tweede Kamerleden. In de regel zijn dat de Kamerleden die het initiatiefvoorstel bij de Tweede Kamer hebben ‘aanhangig’(gemaakt); dat waren er bij het wetsvoorstel van afgelopen dinsdag vijf, namelijk één uit elk van de vijf genoemde fracties. De meerderheid van de Tweede Kamer kan in plaats daarvan andere Tweede Kamerleden opdracht geven om het wetsvoorstel ‘te verdedigen’, zie artikel 9.26 RvO II. Dat is enkele maanden geleden gebeurd omdat de Tweede Kamerleden van PvdA en ChristenUnie niet langer achter het initiatief staan. Alleen Tweede Kamerleden van SGP, VVD en CDA hebben de verdediging op zich genomen.

MEERDERHEID (1) Konden de fracties van PvdA en ChristenUnie het wetsvoorstel niet gewoon intrekken zodat er in de Eerste Kamer niet meer over gestemd kon worden? Nee, dat konden zij niet. Zelfs als het initiatief in 2018 uitsluitend door leden van deze fracties zou zijn genomen, konden zij dat niet. Als een initiatiefvoorstel eenmaal is aangenomen door de Tweede Kamer en ingediend bij de Eerste Kamer, dan kan het alleen nog worden ingetrokken door de meerderheid van de Tweede Kamer, zie artikel 86 Grondwet. En PvdA en ChristenUnie houden slechts 28 van de 150 Tweede Kamerzetels!

MEERDERHEID (2) Het wetsvoorstel dat vooral gericht is op criminele motorbendes en afgelopen dinsdag bij de Eerste Kamer in stemming werd gebracht, is hier echter niet aangenomen. Het is verworpen. Weliswaar stemden CDA, VVD, SGP en JA21 vóór, maar de andere aanwezige fracties (o.a. PvdA en ChristenUnie) stemden tegen. De vóór-stemmers houden slechts 21 van de 75 Eerste Kamerzetels!         

BRONNEN Naast bovenstaande artikelen uit Grondwet en Reglement van Orde van de Tweede Kamer der Staten-Generaal zijn geraadpleegd de website eerstekamer.nl, het boek Het Nederlandse parlement, auteurs: P.P.T. Bovend’Eert en H.R.B.M. Kummeling, Wolters Kluwer: 2024, en de NRC van 20 mei jl.

Mr. Leon

Volgend blog verschijnt op vrijdag 13 juni!

Geplaatst op

Het Haagse reclameverbod voor vliegtickets en cruisereizen

VRIJDAG 16 MEI 2025 Sinds 1 januari is het in Den Haag verboden om reclame te maken voor vliegvakanties, vliegtickets of cruisereizen op reclamemasten en bij tram- en bushaltes, omdat de gemeente wil stoppen met het promoten van producten die bijdragen aan de klimaatcrisis (de brandstof van vliegtuigen is kerosine, de brandstof van cruiseschepen is bunkerolie, beide zijn het fossiele brandstoffen). Reisorganisaties als TUI zijn daarom een rechtszaak begonnen. De reisorganisaties voeren daarin o.a. aan dat dit verbod op fossiele reclame in strijd zou zijn met de grondwettelijke vrijheid van meningsuiting. Hoe luidde het oordeel van de rechter daarover?

VRIJHEID VAN MENINGSUITING De vrijheid van meningsuiting staat in artikel 7 van de Grondwet. In het derde lid staat dat ‘niemand voorafgaand verlof nodig heeft voor het openbaren van gedachten of gevoelens wegens de inhoud daarvan’. Ook het maken van reclame kan het openbaren van gedachten of gevoelens zijn. Gemeenten mogen reclames dus niet verbieden omdat ze het niet eens zijn met inhoud ervan. Dat doet Den Haag wél, want de reclame voor vliegtickets, vliegvakanties en cruisereizen is verboden wegens de inhoud ervan.

VERSPREIDINGSMIDDEL Wat gemeenten volgens vaste rechtspraak wél mogen doen is het beperken van de middelen waarmee gedachten of gevoelens worden geopenbaard. Zulke middelen zijn bijvoorbeeld reclamemasten en de abri’s van bus- en tramhaltes. Middelen waarmee gedachten of gevoelens worden geopenbaard worden verspreidingsmiddelen genoemd. Gemeenten mogen verspreidingsmiddelen beperken, maar niet in hun geheel verbieden. Wat gemeenten dus niet mogen doen is een algeheel verbod uitvaardigen voor het maken van reclame voor vliegvakanties, vliegtickets en cruisereizen op alle reclamemasten en op alle abri’s van bus- en tramhaltes in de stad. Dat doet Den Haag wél, want geen enkele reclamemast of abri in de gemeente mag volgens het reclameverbod worden gebruikt om reclame te maken voor vliegvakanties, vliegtickets of cruisereizen.

HANDELSRECLAME Heeft de gemeente Den Haag dus artikel 7 van de Grondwet geschonden? Nee, toch niet! Dat komt omdat de grondwettelijke vrijheid van meningsuiting niet van toepassing is op handelsreclame. Handelsreclame wordt namelijk uitdrukkelijk uitgesloten in het vierde lid van artikel 7 van de Grondwet, luidend: ‘De voorgaande leden zijn niet van toepassing op het maken van handelsreclame’. Niet iedere reclame is handelsreclame: geen handelsreclame is bijvoorbeeld ideële reclame. Op het maken van ideële reclame is de grondwettelijke vrijheid van meningsuiting dan ook wel van toepassing. Bij het maken van reclame voor vliegvakanties, vliegtickets en cruisereizen door reisorganisaties is echter sprake van handelsreclame, en daarop is de grondwettelijke vrijheid van meningsuiting dus niet van toepassing.

TOETSINGSVERBOD Het Haags reclameverbod is geregeld in de artikelen 2.97 lid 7 en 1.1 sub x van de Algemene Plaatselijke Verordening van de gemeente Den Haag. Elke gemeente heeft een algemene plaatselijke verordening, vaak afgekort tot APV. Een APV is een wet. De rechter heeft overwogen dat (deze bepaling van) de Haagse APV niet in strijd is met de Grondwet. Maar waarom is de rechter überhaupt overgegaan tot toetsing aan de Grondwet? Immers, wetten zijn toch onschendbaar in de zin dat ze niet aan de Grondwet mogen worden getoetst? Ja en nee, want deze onschendbaarheid van wetten geldt alleen voor wetten in formele zin. Wetten in formele zin zijn wetten die door regering, Tweede Kamer en Eerste Kamer gezamenlijk zijn vastgesteld. Een voorbeeld is de Gemeentewet. Algemene plaatselijke verordeningen zijn echter vastgesteld door de gemeenteraad, zie artikelen 147 en 149 van de Gemeentewet. APV’s zijn dus geen wetten in formele zin; ze zijn alleen maar wetten in materiële zin. APV’s mogen – nee zelfs moeten – daarom worden getoetst aan de Grondwet.

EVRM De vrijheid van meningsuiting wordt niet alleen beschermd in de Grondwet. Het wordt bijvoorbeeld ook beschermd in het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden, meestal afgekort tot het EVRM. In het EVRM staat de vrijheid van meningsuiting in artikel 10. Anders dan in artikel 7 Grondwet wordt in dit verdragsartikel handelsreclame niet expliciet uitgesloten van de bescherming. De rechter heeft het Haags reclameverbod ook aan artikel 10 EVRM getoetst en concludeert dat het Haags reclameverbod evenmin in strijd is met artikel 10 EVRM.  

BRONNEN Naast bovenstaande artikelen uit Grondwet, Algemene Plaatselijke Verordening Den Haag en EVRM zijn geraadpleegd de rechterlijke uitspraak van de rechtbank Den Haag van 25 april 2025 ECLI:NL:RBDHA:2025:6874 (zie in het bijzonder rechtsoverwegingen 5.8 tot en met 5.10) en Wikipedia (cruiseschip; kerosine; vrijheid van meningsuiting).

Mr. Leon

Volgend blog op vrijdag 30 mei 2025!

Geplaatst op

Verkiezingen in Canada

VRIJDAG 2 MEI 2025 Afgelopen maandag waren de parlementsverkiezingen in Canada. Wat zijn overeenkomsten en verschillen met parlementsverkiezingen in Nederland?

CANADA Canada heeft een kiesstelsel waarin volksvertegenwoordigers worden gekozen in kiesdistricten. Men kan zich slechts in één kiesdistrict kandidaat stellen voor de verkiezingen; daardoor zijn er in elk kiesdistrict andere kandidaten. In de meeste kiesdistricten wordt een kandidaat uitdrukkelijk gesteund door een politieke partij. 

NEDERLAND Nederland heeft een heel ander kiesstelsel. Hier is het hele land eigenlijk één groot kiesdistrict waarin alle Tweede Kamerleden worden gekozen. Overal in het land staan dezelfde kandidaten op de lijsten van politieke partijen, of in elk geval zijn de lijsttrekkers overal dezelfde. Ons land is weliswaar verdeeld in kieskringen, maar kieskringen zijn totaal iets anders dan kiesdistricten.      

CANADA In elk kiesdistrict wordt één Kamerlid gekozen. De kandidaat die in een kiesdistrict de meeste stemmen heeft gekregen is gekozen. Niet nodig is dat zij of hij de absolute meerderheid van de stemmen heeft gekregen. Zo gaat het ook in het Verenigd Koninkrijk (en van dat land heeft Canada het dan ook overgenomen). Er zijn meer overeenkomsten: Canada en Engeland hebben bijvoorbeeld ook hetzelfde staatshoofd (king Charles).

NEDERLAND In Nederland is er evenredigheid tussen aantal gekregen stemmen en aantal gekregen Kamerzetels: de kandidatenlijst die 5% van de stemmen heeft gekregen krijgt 5% van de Kamerzetels, de lijst die 9% van de stemmen heeft gekregen krijgt 9% van de Kamerzetels enzovoorts (even afgezien van de afronding en de verdeling van restzetels).

CANADA Canada heeft 343 kiesdistricten. Er zijn afgelopen maandag dus ook 343 volksvertegenwoordigers gekozen. Deze Members of Parliament (MP’s) vormen samen het House of Commons of Canada. De zittingsduur van de MP’s is vier jaar; vervroegde verkiezingen zijn echter mogelijk, en dat was afgelopen maandag het geval. Een regering die op een parlementaire meerderheid steunt, heeft dus de steun van minstens 172 MP’s. Het ziet ernaar uit dat de kandidaten gesteund door de Liberal Party of Canada, dat is de politieke partij van (zittend premier) Mark Carney, net niet de meerderheid in het House of Commons hebben gekregen. De grootste oppositiepartij is de Conservative Party of Canada, en het ziet er naar uit dat kandidaten gesteund door die partij ongeveer 25 zetels minder hebben gekregen dan de liberalen. De regering-Carney zal in het parlement dus niet alleen op de eigen Liberal Party of Canada kunnen steunen.  

NEDERLAND In Nederland bestaat de Tweede Kamer uit 150 Kamerleden. Zittingsduur is ook hier vier jaar. En ook in ons land zijn vervroegde parlementsverkiezingen mogelijk; zo is de huidige Tweede Kamer eind 2023 samengesteld op basis van vervroegde verkiezingen. Het huidige kabinet-Schoof bestaat uit een coalitie van vier partijen die samen 88 zetels hebben in de Tweede Kamer; een ruime meerderheid dus.

CANADA In de twee deelstaten (provinces) Ontario en Québec liggen meer dan de helft van alle kiesdistricten, namelijk 200. In de provinces Alberta en British Columbia liggen nog eens 80 kiesdistricten. De overige 63 kiesdistricten zijn verdeeld over negen andere Canadese gebiedsdelen, zoals Newfoundland, Nova Scotia en Saskatchewan.

BRONNEN Nederlandse Grondwet en Kieswet en Wikipedia.en (Canadian electoral system) (House of Commons of Canada) (Canada) en Wikipedia.nl (Tweede Kamerverkiezingen).

Mr. Leon

Volgend blog op vrijdag 16 mei.

Geplaatst op

De Voorjaarsnota 2025

VRIJDAG 18 APRIL 2025 Afgelopen woensdag hebben de coalitiepartijen na 24 uur onderhandelen (!) een politieke deal over de Voorjaarsnota gesloten, zo stond er gisteren in de NRC. Gisteren is de Voorjaarsnota ook besproken in de ministerraad. Wat is de Voorjaarsnota?

NOTA De Voorjaarsnota is een nota die betrekking heeft op de rijksbegroting. De rijksbegroting geldt voor een heel jaar. Een heel kalenderjaar. De Voorjaarsnota waarover de politieke deal is gesloten gaat over de lopende rijksbegroting, de Rijksbegroting 2025.

PARLEMENT De rijksbegroting wordt op Prinsjesdag ingediend en daarna door middel van een wet vastgesteld, zie artikel 105 Grondwet. Dat betekent dat regering, Tweede Kamer en Eerste Kamer de begroting gezamenlijk moeten vaststellen, zie artikel 81 Grondwet. Zonder instemming van regering en parlement kan de rijksbegroting niet worden vastgesteld.

EERSTE KAMER Die instemming is er in de afgelopen maanden gekomen. Al ging dat niet altijd even makkelijk, denk bijvoorbeeld aan de behandeling van de begroting van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in de Eerste Kamer (zie hierover mijn vorige blog). 

WIJZIGING De Rijksbegroting 2025 is er dus al. Wat is dan het nut van de Voorjaarsnota? Het nut van de Voorjaarsnota heeft ermee te maken dat een eenmaal vastgestelde rijksbegroting in de loop van het begrotingsjaar gewijzigd kan worden. Deze wijzigingen gebeuren door middel van zogenaamde suppletoire begrotingen. De Voorjaarsnota geeft een overzicht van de wijzigingen op de oorspronkelijke begroting gedurende de eerste maanden van het begrotingsjaar; die wijzigingen betreffen zowel de inkomstenkant als de uitgavenkant, zie artikel 2.26 Comptabiliteitswet 2016.  

SUPPLETOIRE BEGROTINGEN Suppletoire begrotingen worden gedurende het hele jaar ingediend. In de eerste helft van het jaar worden tegenwoordig de meeste tegelijk met de Voorjaarsnota ingediend. Al die suppletoire begrotingsvoorstellen moeten net als de oorspronkelijke begroting bij wet worden vastgesteld; ook zij kunnen dus alleen met instemming van regering en parlement worden vastgesteld.

MINISTER VAN FINANCIËN De minister van Financiën moet de oorspronkelijke begroting indienen op de derde dinsdag van september (Prinsjesdag) bij de Tweede Kamer, zie artikelen 105 en 65 van de Grondwet. Dat is dus enkele maanden vóór het begrotingsjaar. Hij moet de Voorjaarsnota vóór 1 juni indienen bij de Tweede Kamer, zie artikel 2.26 Comptabiliteitswet 2016. Dat is dus 1 juni van het lopende begrotingsjaar. Op 1 juni is het nog lente: vandaar de naam voorjaarsnota.

COALITIE De coalitiepartijen hebben er afgelopen dinsdag en woensdag 24 uur over onderhandeld, zo berichtte NRC. Het onderhandelingsresultaat is gisteren besproken in de ministerraad. Dat betekent dat de coalitiepartijen een flinke vinger in de pap hebben bij deze voorjaarsnota. Wat als de ministerraad dit onderhandelingsresultaat niet in de vorm van suppletoire begrotingsvoorstellen had willen indienen bij de Tweede Kamer, bijvoorbeeld omdat het kabinet-Schoof toch bedoeld was als een extraparlementair kabinet? Dan had een Kamerlid (van de coalitie) dat zelf mogen doen. Tweede Kamerleden hebben weliswaar geen initiatiefrecht voor de oorspronkelijke begroting, maar wel voor suppletoire begrotingen.      

AMENDEMENTSRECHT Inmiddels is gebleken dat de ministerraad het wel eens was met de suppletoire begrotingsvoorstellen, en dat was eigenlijk geen verrassing.Daar de coalitie een meerderheid heeft in de Tweede Kamer is het zeer waarschijnlijk dat zij weinig moeite zal hebben om in te stemmen met de suppletoire begrotingsvoorstellen van de regering. In de Eerste Kamer ontbreekt die meerderheid echter. Terwijl ook daar een meerderheid nodig is voor het aannemen van de voorstellen. Aannemelijk is daarom dat er in de Tweede Kamer in overleg met enkele oppositiepartijen wijzigingen worden aangebracht in de voorstellen. Zowel regering als Tweede Kamer hebben het amendementsrecht. Dat is het recht om een wetsvoorstel (zoals een suppletoir begrotingsvoorstel) te wijzigen zolang dat nog niet door de Tweede Kamer is aangenomen, zie artikel 84 Grondwet. De Eerste Kamer heeft dat recht niet.

ZOMER Waarschijnlijk zal het daarom wel weer gelukken om ook de instemming van de Eerste Kamer te verkrijgen. Maar tegen die tijd is het alweer zomer geworden.          

NAJAARSNOTA Bestaat er ook een Najaarsnota? Ja zeker, zie artikel 2.26 Comptabiliteitswet 2016. Net als de Voorjaarsnota worden tegelijk met de Najaarsnota suppletoire begrotingsvoorstellen ingediend. Die voorstellen bevatten wijzigingen van de Rijksbegroting 2025, inclusief de al vastgestelde (suppletoire) wijzigingen daarin. De Najaarsnota moet uiterlijk 1 december worden ingediend bij de Tweede Kamer.

BRONNEN Naast bovenstaande artikelen uit Grondwet en Comptabiliteitswet 2016 zijn geraadpleegd de reactie van de Algemene rekenkamer van 3 april jl. op het verzoek van de Tweede Kamer over de gevolgen van een verworpen begroting (motie-Grinwis c.s.) en P.P.T. Bovend’Eert en H.R.M.B. Kummeling, Het Nederlandse parlement, Deventer: 2024, bladzijden 444 e.v.

Mr. Leon

Volgend blog verschijnt op vrijdag 2 mei.