Categorie: Buitenland

o.a. Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, België en VS

Geplaatst op

Canada heeft een nieuwe prime minister

VRIJDAG 21 MAART 2025 Canada heeft een nieuwe prime minister: Mark Carney. Hij is dat een week geleden geworden. In dit zowel Engels als Frans sprekende land ook premier ministre geheten. Ook Nederland heeft een premier, hier te lande ook wel minister-president genoemd. Tegenwoordig is dat Dick Schoof. Zijn er meer overeenkomsten tussen beide landen?  

REGERINGSLEIDER Mark Carney is de opvolger van Justin Trudeau; Trudeau is tien jaar prime minister geweest. Beiden behoren tot dezelfde politieke partij: Liberal Party of Canada. De prime minister is feitelijk de regeringsleider. Dat is in Nederland ook het geval met de minister-president.

QUEEN Carney is de prime minister, maar wie is de president van Canada? Die is er niet. Canada is namelijk geen republiek, maar een monarchie. Net als Nederland. De koning van Canada is Charles III; hij is ook koning van onze westerburen het Verenigd Koninkrijk. In de Grondwet van Canada wordt de koning aangeduid als ‘Queen’, ongeacht of de persoon die op de troon zit een vrouw of een man is, zie bijvoorbeeld artikel 9 van de Constitution Act, 1867. In de Nederlandse Grondwet wordt altijd gesproken over ‘koning’; dat gebeurde ook in de eeuw dat de koninginnen Beatrix, Juliana en Wilhelmina op de troon zaten, zie bijvoorbeeld (de geschiedenis van) artikel 32 van de Grondwet.

STAATSHOOFD De koning van Canada en de koning van Nederland zijn staatshoofden. Koningschap is erfelijk, zie bijvoorbeeld artikel 24 Grondwet. Staatshoofd van een republiek is de president; de president wordt gekozen. Het buurland van Canada is de Verenigde Staten; de VS is een republiek, met Donald Trump als gekozen president.

GOUVERNEUR De Nederlandse koning woont in Nederland, maar het Koninkrijk der Nederlanden omvat meer dan alleen Nederland. Er is ook het Caribische deel van het koninkrijk, zie artikel 1 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. Dat ligt aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, en daarom heeft koning Willem-Alexander in bijvoorbeeld Caraçao een vertegenwoordiger, gouverneur geheten, zie artikel 2 van het Statuut.

GOVERNOR GENERAL De Britse koning woont in Engeland en ook Canada ligt aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. Ook Charles III heeft daarom een vertegenwoordiger die in Canada woont, Governor General geheten, zie artikel 10 van de Constitution Act, 1867.   

(IN)COMPATIBEL Nog even terug naar de prime minister, voor een verschil tussen beide landen. De meeste Canadese prime ministers waren Kamerlid; Kamerlid terwijl ze ook prime minister waren. Zo is Justin Trudeau het grootste deel van zijn tienjarig premierschap member of Parliament geweest. Hij was MP voor Papineau, een kiesdistrict in de franstalige provincie Québec. In Nederland is dat grondwettelijk verboden: een minister mag tijdens zijn ministerschap niet ook een Kamerlid zijn, zie artikel 57 Grondwet. De minister-president is een minister, en dit verbod geldt dus ook voor haar of hem.  

BRONNEN Naast bovengenoemde artikelen uit de Nederlandse en Canadese grondwetten en uit het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden is Wikipedia (prime minister of Canada; Constitution of Canada; Justin Trudeau; Papineau electoral district) en de website denederlandsegrondwet.nl geraadpleegd.

Mr. Leon

Volgend bijdrage verschijnt op vrijdag 4 april!

Geplaatst op

Nieuwe bondskanselier in Duitsland

VRIJDAG 7 MAART 2025 Na de parlementsverkiezingen in Duitsland van anderhalve week geleden wordt er nu druk onderhandeld over de vorming van een meerderheidscoalitie die bestaat uit de christendemocratische CDU/CSU en de sociaaldemocratische SPD. Uiteindelijk moeten die onderhandelingen leiden tot een nieuwe Duitse regering. Wie benoemt in Duitsland de nieuwe regeringsleider?

NEDERLAND In ons land is het zo dat de minister-president wordt benoemd door een gezamenlijk besluit van de koning en degene die tot minister-president zal worden benoemd, zie artikelen 47 en 48 van de Nederlandse grondwet.

BUNDESKANZLER Regeringsleider in Duitsland is de bondskanselier (Bundeskanzler). Dat is nu Olaf Scholz. Duitsland heeft geen koning, want het is een republiek en dus geen monarchie. Wie benoemt dan bij onze oosterburen de bondskanselier?

BUNDESPRÄSIDENT Daar moeten daar dus anderen bij betrokken zijn. Wel is het ook daar een gezamenlijk besluit. In de eerste plaats is betrokken de bondspresident. De bondspresident (Bundespräsident) is net als onze koning het staatshoofd. Anders dan onze koning is hij/zij gekozen. Tot nu toe is het trouwens altijd een man geweest die bondspresident was, terwijl Angela Merkel van verschillende regeringen bondskanselier is geweest. De bondspresident wordt niet rechtstreeks door de bevolking gekozen maar door een (speciaal daarvoor samengestelde) volksvertegenwoordiging, zie artikel 54 van de Duitse Grondwet. De huidige bondspresident is Frank-Walter Steinmeier.

BUNDESTAG De benoeming van de bondskanselier is een gezamenlijk besluit van bondspresident én bondsdag. De bondsdag (Bundestag) is vergelijkbaar met onze Tweede Kamer en wordt net als onze Tweede Kamer rechtstreeks verkozen, zie artikel 38 van de Duitse Grondwet. De Duitse grondwet heet trouwens Grundgesetz. De bondsdag bestaat nu nog uit 633 leden. Over enkele weken (als de oude kamer is ontbonden en de nieuwe kamer geïnstalleerd) bestaat de bondsdag uit 630 leden.

316 Hoe gaat de benoeming van een bondskanselier in zijn werk? De bondspresident doet een voordracht en daarover stemt de bondsdag. Als dan meer dan de helft van alle bondsdagleden de voordracht steunt, wordt de voorgedragene de nieuwe bondskanselier, zie artikel 63 leden 1 en 2 Grundgesetz. Als straks de nieuwe bondskanselier wordt gekozen, is de betekenis van meer dan de helft van alle bondsdagleden hier dat er minstens 316 bondsdagleden de voordracht steunen. SPD en CDU/CSU hebben samen 328 bondsdagleden. Als tijdens de stemming niet alle bondsdagleden aanwezig zijn, dan is de betekenis van 316 dat er meer dan alleen maar de absolute meerderheid van de aanwezige bondsdagleden nodig is.

MERZ In de praktijk vraagt de bondspresident aan de fracties die een nieuwe coalitie hebben gevormd – waarschijnlijk zijn dat straks dus de fracties van CDU/CSU en SPD – welke kandidaat zij in gedachten hebben. Dat wordt dan de kandidaat die de bondspresident vervolgens voordraagt. Voor CDU/CSU en SPD zal dat de lijsttrekker en coalitieonderhandelaar van CDU zijn: Friedrich Merz.

GROKO Zoals gezegd bestaat de nieuwe waarschijnlijke coalitie uit 328 bondsdagleden. Dat zijn er slechts twaalf meer dan 316, wat neerkomt op 52% van alle bondsdagleden. Toch spreekt men in Duitsland bij deze coalitie van een GroKo, wat staat voor een Grosse Koalition. Zulke coalities hebben bredere steun gekend, zoals Merkel I (73%) in de jaren nul, Merkel III (80%) in de jaren tien en Kiesinger (90%) in de jaren zestig van de vorige eeuw. 

NIEUWE VERKIEZINGEN Wat als de door de bondspresident voorgedragen kandidaat toch onvoldoende steun krijgt van de bondsdag, bijvoorbeeld omdat te veel leden van coalitiefracties van mening zijn veranderd en de kandidaat niet langer willen steunen? Dan mag de bondsdag een andere persoon kiezen. Dat moet dan wel op korte termijn gebeuren. In eerste instantie wordt geprobeerd om die andere persoon met steun van minstens 316 bondsdagleden te kiezen. Maar als dat niet blijkt te lukken, is het in tweede instantie mogelijk om iemand te kiezen met de steun van de meerderheid van de aanwezige bondsdagleden; dat kunnen er minder dan 316 zijn, namelijk als bij de stemming niet alle leden aanwezig zijn. In dat laatste geval kan de bondspresident echter besluiten dat de aldus gekozen kandidaat toch geen bondskanselier wordt en dat er nieuwe parlementsverkiezingen moeten worden gehouden, zie artikel 62 leden 2, 3 en 4 Grundgesetz. De kans daarop is evenwel erg klein, gelet op de politieke situatie in Duitsland en in de rest van de wereld.

BRONNEN Naast bovengenoemde grondwetsartikelen zijn geraadpleegd Wikipedia (Bundestag; Kabinett Merkel I, Kabinett Merkel III, Kabinett Kiesinger) en P.P.T. Bovend’Eert en M.C. Burkens: De bondsrepubliek Duitsland, in: Het staatsrecht van 7 Europese landen, Wolters Kluwer: 2018.

Mr. Leon

Volgende bijdrage op vrijdag 21 maart 2025.

Geplaatst op

België heeft een nieuwe regering

VRIJDAG 7 FEBRUARI 2025 Afgelopen maandag is de nieuwe regering van België beëdigd. Die bestaat uit vijftien ministers. De minister-president – in België Eerste Minister geheten – is Bart de Wever. Wie ging over hun benoeming?

KONING+EEN MINISTER Volgens de Belgische Grondwet is het de Koning die een minister benoemt, zie artikel 96. Zo’n schriftelijk besluit van de koning kan echter volgens de Grondwet alleen gevolg hebben wanneer een zittende minister dat heeft medeondertekend, zie artikel 106. Eerst is De Wever tot Eerste Minister benoemd en daarna zijn de andere ministers benoemd. Aannemelijk is dat het besluit om De Wever te benoemen is medeondertekend door de zittende (demissionaire) Eerste Minister Alexander de Croo. Aannemelijk is ook dat de besluiten om de veertien andere ministers te benoemen zijn medeondertekend door De Wever, die toen inmiddels de zittende (missionaire) Eerste Minister was. 

KONING+EEN ANDER Ook in Nederland worden volgens de Nederlandse Grondwet de minister-president en de overige ministers bij koninklijk besluit benoemd, zie artikel 43, en is voor zo’n besluit medeondertekening nodig. Medeondertekening van de benoeming van de minister-president moet volgens die Grondwet gebeuren door de beoogde minister-president, zie artikel 48, en dus niet door de zittende minister-president of door een andere zittende minister. Afgelopen zomer was het dus Dick Schoof die (als ambteloos burger) medeondertekende. Hij was toen nog geen minister, want hij maakte geen deel uit van het demissionaire kabinet Rutte IV! Voor de benoemingsbesluiten van de andere ministers is volgens de Grondwet ook in Nederland medeondertekening door een zittende minister nodig; dat moet dan zelfs de zittende minister-president zijn. Afgelopen zomer was dat de inmiddels benoemde minister-president Schoof, zie weer artikel 48.    

PARLEMENT Nou is het natuurlijk niet zo dat de Belgische koning Filip en de demissionaire Eerste Minister De Croo met zijn tweetjes hebben bepaald wie de nieuwe Eerste Minister van België wordt. Er is namelijk ook nog het parlement, en in België geldt het parlementair stelsel. Dat betekent dat de Kamer van volksvertegenwoordigers de regering naar huis kan sturen door een motie van wantrouwen aan te nemen, zie artikel 96. In een kabinetsformatie wordt er daarom naar gestreefd dat de beoogde nieuwe regering kan steunen op een parlementaire meerderheid, in elk geval bij aanvang.   

DE WEVER Dat is met de regering-De Wever gelukt: deze regering steunt op een coalitie van vijf partijen die tezamen beschikken over 81 van de 150 zetels. Weliswaar vijf partijen en zelfs dan nog geen ruime meerderheid, maar in elk geval geen minderheidsregering. Die vijf partijen zijn de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) van Bart de Wever, Vooruit, Christen-Democratisch en Vlaams (cd&v), Mouvement Réformateur (MR) en Les Engagés. Het kabinet-Schoof in Nederland – ook in Nederland geldt een parlementair stelsel – is een coalitie van vier partijen die tezamen 88 van de 150 zetels bezitten. Minister-president Dick Schoof is partijloos.

VIJFTIEN De regering-De Wever bestaat dus uit 15 ministers. In de Belgische Grondwet is geregeld hoeveel ministers er maximaal mogen zijn: dat zijn er 15, zie artikel 99. De huidige regering heeft dus het maximumaantal. Hier bovenop mogen ook staatssecretarissen worden benoemd, zie artikel 104, maar de huidige regering heeft geen staatssecretarissen. In de Nederlandse Grondwet staat geen maximumaantal voor ministers. Het kabinet-Schoof bestaat uit 16 ministers en nog eens 13 staatssecretarissen.

VLAANDEREN Dit blog gaat over de federale regering van België. België heeft ook nog andere regeringen, bijvoorbeeld de regeringen van de gewesten. Zo is er de regering van het Vlaamse gewest (Vlaanderen) en de regering van het Waalse gewest (Wallonië), zie artikelen 121 en 139 van de Grondwet. De Vlaamse regering wordt geleid door Matthias Diependaele, een partijgenoot van De Wever. De functienaam van de Vlaamse regeringsleider is trouwens niet Eerste Minister maar minister-president.   

BRONNEN Naast de grondwetten van België en Nederland is geraadpleegd de bijdrage van P. Popelier in het boek Het staatsrecht van zeven Europese landen, Wolters Kluwer: 2018, de website monarchie.be (eedaflegging van de federale regering) en Wikipedia (regering De Wever, kabinet Schoof).

Mr. Leon

Volgende bijdrage op vrijdag 21 februari!

Geplaatst op

Cabinet members van Donald Trump

VRIJDAG 24 JANUARI 2025 Sinds afgelopen maandag is Donald Trump opnieuw president van de Verenigde Staten. Ook de leden van zijn regering zijn nu in functie: members of his cabinet. Wie gaat over hún benoeming en ontslag?

SECRETARY De leden van de Amerikaanse regering zijn vergelijkbaar met onze ministers. De functie van de meeste leden van de regering wordt aangeduid met Secretary. Zo is daar bijvoorbeeld de Secretary of State (minister van Buitenlandse Zaken), de Secretary of the Treasury (minister van Financiën) en de Secretary of Defense (minister van Defensie). De minister van Justitie heet dan weer Attorney General.

APPOINTMENT Een Amerikaanse minister wordt benoemd door de President, zie article II Section 2 van de Constitution of the United States: The President shall appoint public Ministers. De Constitution of the United States is de Grondwet van de Verenigde Staten. In ons land wordt een minister benoemd door een besluit dat is ondertekend door de koning en de minister-president, zie artikelen 47 en 48 van de Grondwet.

BY CONSENT De Amerikaanse President mag een minister echter niet benoemen zonder dat de Senaat daarin heeft toegestemd: The President shall by Consent of the Senate appoint public Ministers, zie article II Section 2 van de Constitution. Toestemming van het Huis van Afgevaardigden is dus niet nodig.

CONGRESS Huis van Afgevaardigden en Senaat vormen samen het Amerikaanse parlement (Congress): All legislative Powers herein granted shall be vested in a Congress of the United States, which shall consist of a Senate and House of Representatives, zie article I Section I van de Constitution. In ons land vormen de Eerste Kamer en de Tweede Kamer samen het parlement (Staten-Generaal), zie artikel 51 Grondwet.

COALITIEFRACTIEVOORZITTERS In ons land wordt een minister volgens de letterlijke tekst van de Grondwet zonder toestemming van de Tweede Kamer of de Eerste Kamer benoemd. Ook al staan onder zo’n benoemingsbesluit alleen de handtekeningen van koning en minister-president, al lange tijd is de feitelijke gang van zaken echter anders. De benoeming van onze ministers staat namelijk niet op zichzelf: het is de afronding van de kabinetsformatie. In de praktijk beslissen bij de vorming van een nieuw kabinet de formateur en de voorzitters van de Tweede Kamerfracties van de beoogde coalitie over wie minister wordt in het nieuwe kabinet. Eenmaal benoemd zitten die ministers er ook voor de oppositie; ik vind het daarom een goede ontwikkeling dat er sinds de laatste kabinetsformatie voorafgaande aan hun benoeming hoorzittingen worden gehouden waarop álle Tweede Kamerfracties kunnen kennismaken met en vragen kunnen stellen aan de kandidaat-ministers.    

REMOVAL Een Amerikaanse minister mag worden ontslagen door de President. Die bevoegdheid tot ontslag staat echter niet in de Amerikaanse Grondwet; daarin staat alleen de bevoegdheid van de President om iemand te benoemen tot minister. Toch is de President ook bevoegd om een minister te ontslaan; hij mag dat zelfs doen zonder dat de Senaat daarin heeft toegestemd. Dat wordt afgeleid uit de rechtspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof. Het Hooggerechtshof heeft die rechtspraak al begin 20e eeuw ingezet, zie de uitspraak inzake Shurtleff tegen de VS die het Hooggerechtshof deed op 6 april 1903. Shurtleff was trouwens geen minister, maar wel een door de President met toestemming van de Senaat benoemde functionaris.   

MINISTERRAAD In ons land kan een minister worden ontslagen door een besluit dat is ondertekend door de koning en de minister-president, zie de artikelen 47 en 48 van de Grondwet. Toestemming van het parlement of van de fractievoorzitters van de coalitiepartijen is hiervoor niet nodig. Wel eist het Reglement voor de ministerraad dat de minister-president dit eerst bespreekt in de ministerraad en dat die ministerraad vervolgens toestemming heeft gegeven voor het voorgenomen ontslag, zie artikel 4 lid 2 sub k. Voor het nemen van een besluit in de ministerraad is nodig dat de meerderheid van de ministers daarmee instemt, zie artikel 11.   

VERTROUWENSREGEL In ons land kan een minister echter ook naar huis worden gestuurd doordat de Tweede Kamer of de Eerste Kamer het vertrouwen opzegt in die minister, bijvoorbeeld door een motie van wantrouwen aan te nemen. Toestemming van de ministerraad is daarvoor niet nodig. Deze vertrouwensregel staat niet in de Grondwet; hij geldt omdat het een regel is van ongeschreven recht. Een Kamer kan het vertrouwen opzeggen in een minister, bijvoorbeeld omdat ze het niet eens is met het beleid van die minister (maar elke reden voldoet, en eigenlijk is er niet eens een reden nodig).

PARLEMENTAIR STELSEL? Het Amerikaanse parlement kan dat niet doen. Het Amerikaanse parlement kan een minister niet naar huis sturen; ook als het Huis van Afgevaardigden of de Senaat geen vertrouwen meer heeft in een minister, kan ze die niet naar huis sturen. De Verenigde Staten hebben dus geen parlementair stelsel.

IMPEACHMENT Het Amerikaanse parlement kan een minister weer wel naar huis sturen via de impeachment procedure. Een impeachment procedure is alleen mogelijk als bij die minister sprake is van een conviction of, Treason, Bribery, or other high Crimes and Misdemeanors, zie Article II Section 4 van the Constitution. Het is dezelfde impeachment procedure die de President zelf kan overkomen.

BRONNEN Naast bovenstaande grondwetsartikelen is geraadpleegd P.P.T. Bovend’Eert, T&C Grondwet en Statuut, artikel 48 Grondwet, 5e druk, Deventer: Wolters Kluwer: 2018; P.P.T. Bovend’Eert & H.R.B.M. Kummeling, Het Nederlands Parlement, 13e druk, Deventer: Wolters Kluwer 2024, p 607; Eric Janse de Jonge, Amerikaans Staatsrecht: Beschouwingen over de rule of law, staatsinstellingen en politiek in de Verenigde Staten van Noord-Amerika, Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2012, p 153 e.v. en 163 e.v.; Wikipedia (Federal_impeachment_in_the_United_States; Officer_of_the_United_States; Cabinet_of_the_United_States).

Mr. Leon

Volgend stuk verschijnt op vrijdag 7 februari.

Geplaatst op

Weggestemd in het parlement, maar toch zou bondskanselier Scholz mogen aanblijven

DONDERDAG 19 DECEMBER 2024 Afgelopen maandag heeft het Duitse parlement bondskanselier Olaf Scholz weggestemd en eind februari worden er vervroegde parlementsverkiezingen gehouden, zo stond een dag later in de NRC. De politieke verhoudingen bij onze oosterburen dwingen wellicht tot het houden van vervroegde verkiezingen, maar staatsrechtelijk gezien zijn ze niet nodig en zou Scholz gewoon mogen aanblijven als bondskanselier, alsof er niets is gebeurd. Hoe kan dat staatsrechtelijk mogelijk zijn in Duitsland, hij was toch weggestemd?

NEDERLAND Als het Nederlandse parlement – de Tweede Kamer of de Eerste Kamer – de minister-president wegstemt, dan moet de minister-president staatsrechtelijk gezien zijn ontslag aanbieden aan de Koning. Weliswaar blijft hij daarna nog wel in functie tot er een nieuwe minister-president is benoemd, maar hij is wél demissionair geworden. De minister-president in Nederland is vergelijkbaar met de bondskanselier in Duitsland. In Nederland kan de minister-president staatsrechtelijk gezien dan dus niet ‘gewoon’ aanblijven, alsof er niets is gebeurd. In Duitsland is dat wél mogelijk. Hoe kan dat?

DUITSLAND Het Nederlandse parlement stuurt de minister-president weg met een motie van wantrouwen. Dat is een motie waarin de meerderheid van Tweede Kamer of Eerste Kamer het vertrouwen opzegt in de minister-president. Daarentegen kan het Duitse parlement de bondskanselier niet wegsturen met een motie van wantrouwen. Daar kan dat alleen met een constructieve motie van wantrouwen.

CONSTRUCTIEF Wat is een constructieve motie van wantrouwen? Een constructieve motie van wantrouwen is een motie van wantrouwen waarin tegelijkertijd een nieuwe bondskanselier wordt gekozen. In een en dezelfde motie wordt zowel het wantrouwen uitgesproken in de zittende bondskanselier als de aanwijzing van een nieuwe bondskanselier. Pas dan moet ook staatsrechtelijk gezien de zittende bondskanselier zijn ontslag aanbieden aan de bondspresident, zie artikel 67 van de Duitse Grondwet. De bondspresident is wat dit betreft dus vergelijkbaar met de Koning in ons land.   

MISSTRAUEN AUSSPRECHEN Het is niet alleen zo dat de bondskanselier pas dan moet opstappen. Het parlement mag staatsrechtelijk gezien haar wantrouwen in de zittende bondskanselier alleen uitspreken als ze tegelijkertijd een nieuwe bondskanselier aanwijst, zie artikel 67 van de Duitse Grondwet. Betekent dit nou dat het parlement afgelopen maandag iets heeft gedaan wat ze volgens de Grondwet niet mocht doen?

VERTRAUEN AUSSPRECHEN Nee, dat is niet zo: het parlement heeft zich afgelopen maandag in overeenstemming met de Grondwet uitgesproken. Dat komt doordat bondskanselier Scholz het parlement had gevráágd om zich uit te spreken. Alleen dan mag het parlement zich er namelijk over uitspreken of ze nog vertrouwen heeft in de bondskanselier, zonder tegelijkertijd een nieuwe bondskanselier aan te wijzen, zie artikel 68 van de Duitse Grondwet. De bondskanselier die dat vraagt, vraagt het parlement trouwens niet om zich met een motie van wantrouwen uit te spreken, maar om zich met een motie van vertrouwen uit te spreken. Voor het aannemen van zo’n motie van vertrouwen is een meerderheid nodig van alle parlementariërs. Dat zijn er minstens 367. Scholz heeft het parlement afgelopen maandag om zo’n motie gevraagd. Het bleek dat slechts 207 parlementariërs de motie wilden steunen, zodat de motie niet is aangenomen.

VORSCHLAG Is het in zo’n situatie zo dat er daarna vervroegde parlementsverkiezingen moeten worden gehouden? Nee. Alleen als de bondskanselier daarna aan de bondspresident voorstelt om vervroegde parlementsverkiezingen te houden, kunnen er vervroegde parlementsverkiezingen worden gehouden. Hij hoeft dat echter niet voor te stellen; als hij dat niet voorstelt, dan kunnen er geen vervroegde parlementsverkiezingen worden gehouden. Maar ook als hij dat wél voorstelt, dan is de bondspresident volgens de Duitse Grondwet niet verplicht om vervroegde parlementsverkiezingen uit te schrijven. Hij mag dat dan doen, maar hij hoeft het niet te doen.

ALLES NU NOG GEWOON Heeft bondskanselier Scholz inmiddels zo’n voorstel gedaan aan de bondspresident? Nee, dat is nog niet gebeurd. Er is officieel geen datum bekend waarop vervroegde parlementsverkiezingen worden gehouden. Officieel is er zelfs nog geen sprake van dat er vervroegde parlementsverkiezingen zullen worden gehouden. Hij is staatsrechtelijk gezien ook nog steeds gewoon in functie als bondskanselier. Hij is dus ook niet demissionair of zo.

INNERHALB UND BINNEN Onofficieel staat het echter wel vast dat er vervroegde parlementsverkiezingen worden gehouden en staat daar zelfs al een datum voor vast: 23 februari 2025. Die datum heeft Scholz namelijk al met de oppositie afgesproken (al gaat daar volgens de Grondwet alleen de bondspresident over). Hoe dan ook kan uit deze afspraak worden afgeleid dat Scholz de bondspresident wil gaan voorstellen om vervroegde verkiezingen te houden. Waarom heeft Scholz dat dan niet al meteen afgelopen maandag gedaan? In de Grondwet staan maximumtermijnen waaraan de bondspresident zich moet houden bij het uitschrijven van vervroegde verkiezingen, zie de artikelen 39 en 68. Als Scholz al afgelopen maandag zijn voorstel had gedaan aan de bondskanselier, zouden deze termijnen vervroegde verkiezingen op 23 februari toelaten (nog net). Dat kan dus niet de reden zijn.

BUNDESTAG Hierboven is steeds sprake van het (Duitse) parlement. Dat parlement bestaat net als het Nederlandse parlement uit twee kamers: de Bondsdag en de Bondsraad. Hierboven wordt daarmee echter alleen de Bondsdag bedoeld.

BRONNEN Naast bovengenoemde krant en grondwetsartikelen is geraadpleegd de officiële website van de Bondsdag.

Mr. Leon

Volgende bijdrage verschijnt 9 januari 2025!

Geplaatst op

49.3 en de val van de Franse regering

VRIJDAG 6 DECEMBER 2024 Twee dagen geleden is de Franse regering gevallen. Le gouvernement de Michel Barnier. De regering zat er precies 90 dagen. De val houdt verband met artikel 49.3 van de Franse Grondwet, zoals in Nederlandse kranten valt te lezen. Hoe hangt dit grondwetsartikel samen met de val van de zo kort zittende regering?

DÉMISSION Woensdagavond heeft het parlement een motie van wantrouwen aangenomen. Hierdoor moest de regering-Barnier haar ontslag aanbieden aan president Macron, zie artikel 50 van de Franse Grondwet. Barnier heeft het ontslag gisterenochtend aangeboden. Het Franse parlement kan – net als het Nederlandse – de regering dus naar huis sturen door een motie van wantrouwen.

ASSEMBLÉE Het Franse parlement bestaat net als het Nederlandse uit twee kamers: l’Assemblée nationale en le Sénat. Alleen l’Assemblée (nationale) mag een motie van wantrouwen aannemen. Le Sénat mag dat niet. In Nederland mogen beide kamers – dus zowel de Tweede Kamer als de Eerste Kamer – een motie van wantrouwen aannemen tegen het kabinet, en het kabinet daardoor naar huis sturen.

MEERDERHEID Voor het aannemen van een motie van wantrouwen is in Nederland de absolute meerderheid nodig van het ter vergadering aanwezige aantal leden van de Tweede Kamer of de Eerste Kamer. Als het om een motie van de Tweede Kamer gaat, dan is steun van 40 leden voldoende als er ter vergadering slechts 79 leden (van de in totaal 150) aanwezig zijn.

MAJORITÉ In Frankrijk is daarvoor meer nodig: namelijk de absolute meerderheid van het aantal leden van l’Assemblée nationale, zie artikel 49.2 van de Franse Grondwet. Met 49.2 wordt bedoeld de tweede alinea van artikel 49, de alinea die onmiddellijk voorafgaat aan 49.3! L’Assemblée nationale heeft 577 leden. De absolute meerderheid bestaat dus uit 289 leden, of meer. Het aannemen van een motie van wantrouwen heet in Frankrijk ‘adopter une motion de censure’.

331 ‘Adopter la motion de censure’ vereist dus dat minstens 289 (aanwezige) leden vóór de motie hebben gestemd. Afgelopen woensdag hebben tientallen leden meer vóór gestemd: (vrijwel) alle leden verenigd in de linkse alliantie NFP en alle leden van Marine Le Pen’s Rassemblement national en alle leden die sympathiseren met Eric Ciotti. Samen goed voor 331 Kamerleden.

BEGROTING Voor een parlement zijn er ook andere manieren om een haar onwelgevallige regering dwars te zitten. Ze kan bijvoorbeeld een of meer van de begrotingsvoorstellen niet aannemen die de regering heeft ingediend. In Nederland kan de regering daar vervolgens weinig tegen doen: als het ernaar uitziet dat een kamer een begrotingsvoorstel niet zal gaan aannemen, kan de begroting niet worden vastgesteld, zie artikelen 105 en 81 van de Nederlandse Grondwet.

PLF ou PLFSS  Maar in Frankrijk kan de regering er wel wat tegen doen als het ernaar uitziet dat een parlement een begrotingsvoorstel zoals een PLF of een PLSS niet wil aannemen. Tenminste als het L’Assemblée nationale is die een begrotingsvoorstel niet wil aannemen. In Frankrijk kan de begroting namelijk ook worden vastgesteld zonder dat L’Assemblée nationale het begrotingsvoorstel heeft aangenomen, mits Le Sénat (die andere kamer) het begrotingsvoorstel wél heeft aangenomen.

49.3 In dit verband komt 49.3 om de hoek kijken. 49.3 wil zeggen: de derde alinea van artikel 49 van de Franse Grondwet. Daarin staat namelijk dat een begroting ook kan worden vastgesteld zonder dat L’Assemblée nationale het voorstel heeft aangenomen. Zodra L’Assemblée nationale heeft gestemd en het begrotingsvoorstel heeft verworpen, is dit echter niet meer mogelijk. De regering moet de weg van 49.3 dus volgen vóórdat L’Assemblée nationale heeft gestemd.   

CENSURE Het enige wat L’Assemblée nationale op haar beurt kan doen om te voorkomen dat de begroting zonder haar medewerking zal worden vastgesteld, is het aannemen van een motie van wantrouwen. Daarmee wordt namelijk niet alleen de regering naar huis gestuurd maar ook het begrotingsvoorstel verworpen. Ook dit staat in 49.3. L’Assemblée nationale mag evenmin dralen: zo’n motie van wantrouwen moet namelijk binnen 24 uur worden ingediend nadat de regering heeft meegedeeld om de begroting zonder-stemming-in-L’Assemblée nationale te willen gaan vaststellen.

PLFSS 2025 Indiening van zo’n motie van wantrouwen is deze week op tijd gebeurd, namelijk afgelopen maandag. Afgelopen woensdag is de motie ook nog op tijd aangenomen. De regering is naar huis gestuurd en het begrotingsvoorstel is verworpen. De begroting waarover het hier gaat is het deel van de begroting dat gaat over de zorg, de pensioenen en de sociale verzekeringen van volgend jaar. Dit begrotingsvoorstel wordt doorgaans afgekort tot PLFSS 2025. Voorstellen voor andere delen van de begroting voor volgend jaar (PLF 2025) zijn vorige maand na een stemming verworpen door L’Assemblée nationale (maar gedeeltelijk aangenomen door Le Sénat).  

Mr. Léon

La prochaine contribution paraîtra le vendredi 20 décembre !

Geplaatst op

Er is weer een nieuwe Amerikaanse president

VRIJDAG 8 NOVEMBER 2024 Afgelopen dinsdag was het Election Day in de Verenigde Staten. Inmiddels is duidelijk dat Donald Trump de verkiezingen gewonnen heeft. Voordat hij de nieuwe president wordt, volgen er nog drie belangrijke constitutionele momenten. Die zijn op 17 december, 6 januari en 20 januari a.s. Waarom zijn die dagen zo belangrijk?

17 DECEMBER Op 17 december brengen de electors hun stem uit. Hoezo dat dan? Dat is toch al afgelopen dinsdag gebeurd? Nee, afgelopen dinsdag hebben de Amerikaanse burgers hun stem uitgebracht, maar zij hebben hun stem uitgebracht op electors. Ik kan dit woord vertalen met kiesmannen of met kiesvrouwen, maar om niet steeds te hoeven dubbelen kies ik voor kiesvrouw. Een kiesvrouw is iemand die heeft beloofd op welke presidentskandidaat zij haar stem zal uitbrengen op 17 december. Zij deed die belofte lang voordat de Amerikaanse burgers op 5 november gingen stemmen, zodat zij toen wisten welke kiesvrouw in hun kiesdistrict op Kamala Harris, welke op Donald Trump en eventueel welke nog op een andere presidentskandidaat zal gaan stemmen.

INDIRECTE VERKIEZING Amerikanen kiezen hun president dus via tussenpersonen (de kiesvrouwen). Zij kiezen hun president dus niet direct, maar indirect. Wie op Kamala Harris wil stemmen, stemde op een kiesvrouw die heeft beloofd om daarop te stemmen op 17 december. Wie op Donald Trump wil stemmen, stemde op een kiesvrouw die heeft beloofd om daarop te stemmen op 17 december.

VERKIEZINGSUITSLAG? Donald Trump heeft afgelopen dinsdag de verkiezingen gewonnen. Dat is waar, maar de Amerikaanse burgers hebben alleen nog maar op de kiesvrouwen gestemd. De kiesvrouwen zelf moeten nog hun stem gaan uitbrengen, op 17 december. In de meeste deelstaten gaat het zo dat alle kiesvrouwen van dezelfde deelstaat stemmen op dezelfde presidentskandidaat. Ze stemmen namelijk allemaal op de presidentskandidaat die afgelopen dinsdag in de meeste kiesdistricten van die deelstaat heeft gewonnen. Dat doen dus ook de kiesvrouwen die hebben beloofd om op de andere kandidaat te zullen stemmen. Pas als de kiesvrouwen hun stem hebben uitgebracht, staat definitief vast wie de nieuwe president gaat worden. Zie voor dit alles de Amerikaanse Grondwet, article II, Section I zoals dat luidt sinds de Twelfth Amendment, en wat de deelstaten hierover zelf in hun eigen grondwetten hebben geregeld.

6 JANUARI De stemming van de kiesvrouwen op 17 december is geheim. Hun verzegelde stemmen worden pas open gemaakt op 6 januari. Dat gebeurt in een verenigde vergadering van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Pas dan ook worden de stemmen van de kiesvrouwen geteld en wordt definitief duidelijk welke presidentskandidaat de absolute meerderheid van de stemmen heeft gekregen. Die kandidaat wordt president. Toen senatoren en afgevaardigden vier jaar geleden daarmee bezig waren – dat was op 6 januari 2020 – bestormden Trumpaanhangers het parlementsgebouw!

VICEPRESIDENT Die verenigde vergadering wordt geleid door de vicepresident van de VS, zie Article I, Section 2 en Article II, Section I zoals dat luidt sinds de Twelfth Amendment van de Amerikaanse Grondwet. Vier jaar geleden was dat de vicepresident van Trump. Op 6 januari 2025 zal dat Kamala Harris zijn. Wat zou er niet allemaal kunnen zijn gebeurd als uit de verkiezingen van afgelopen dinsdag niet Trump maar Harris als winnaar naar voren was gekomen? 

20 JANUARI Op 20 januari ten slotte is het Inauguration Day. Het is de dag waarop het presidentschap van Joe Biden eindigt en dat van Donald Trump begint, zie over deze dag het Twentieth Amendment van de Amerikaanse Grondwet.

BRONNEN Naast bovenstaande bepalingen uit de Amerikaanse Grondwet zijn geraadpleegd Wikipedia (United States presidential election), Wikipedia (United States Electoral College) en Wikipedia (Chiafalo v. Washington).

Mr. Leon

De volgende verschijnt op vrijdag 22 november!

Geplaatst op

In Frankrijk is het kabinet-Attal nu demissionair

VRIJDAG 19 JULI 2024 Het Franse kabinet is sinds afgelopen dinsdag demissionair. Het Nederlandse kabinet-Rutte IV was dat tot begin deze maand ook. Wat is hetzelfde en wat is anders?

AFFAIRES COURANTES  Zowel in Frankrijk als in ons land is niet helemaal duidelijk wat een demissionair kabinet mag doen. In Frankrijk mag het alleen nog maar lopende zaken afhandelen. In Nederland mag het doen wat het in het belang van het koninkrijk noodzakelijk acht. Allebei nogal vaag.

DÉMISSION Nadat de uitslag van de vervroegde verkiezingen van de Franse Tweede Kamer bekend was gemaakt, diende de minister-president – Gabriel Attal – en zijn kabinet ontslag in bij de president. Dat is Emmanuel Macron. In ons land bood minister-president Mark Rutte het ontslag van zijn kabinet aan de Koning aan (dat was in juli 2023). In ons land gaat het dus om een ontslagaanvraag; in Frankrijk gaat het om démission, om ontslagneming, zie artikel 8 Constitution.

IN OVERWEGING De Koning neemt vervolgens de ontslagaanvraag in overweging. Dat gebeurt praktisch meteen na de aanbieding ervan. Daarbij verzoekt hij de minister-president, ministers en staatssecretarissen al datgene te blijven doen, wat zij in het belang van het koninkrijk noodzakelijk achten. Vanaf datzelfde moment is het kabinet demissionair.

DÉMISSION (2) Attal en zijn kabinet namen op 9 juli jl. ontslag. Dat betekent echter niet dat zij sinds die dag minister af zijn. Sterker nog: ze bleven nog een hele week missionaire ministers zoals ze dat ook in de afgelopen maanden waren geweest.

ACCEPTER Pas een week later – afgelopen dinsdag – werd het kabinet-Attal demissionair. Omdat president Macron pas toen de ontslagneming aanvaardde. De president had er ook voor kunnen kiezen om daarmee nog langer te wachten. Staatsrechtelijk is hij daarin vrij. Het genomen ontslag is aanvaard, maar desondanks blijven minister-president en alle ministers aan het werk om de lopende zaken af te handelen. Dat is wat in Frankrijk een demissionair kabinet wordt genoemd.

CEREMONIEEL Het ontslag van het Nederlandse demissionair kabinet-Rutte was op 2 juli. Op die dag werd het kabinet-Schoof benoemd en werd de ontslagaanvraag van minister-president Rutte en andere demissionaire ministers aanvaard. Pas op 2 juli zijn de minister-president en de andere ministers van Rutte-IV dus ontslagen. Een jaar later na hun indiening van de ontslagaanvraag. Zo’n ontslag gebeurt in de vorm van koninklijke besluiten. Er moet dus ook de handtekening van de Koning onder staan, zie artikel 48 Grondwet. Zijn ondertekening is noodzakelijk, maar hij zal niet weigeren om zijn handtekening te plaatsen onder de besluiten die de (beoogde) nieuwe minister-president hem voorlegt.

LIBERTÉ DE CHOIX Ook het kabinet-Attal zal demissionair blijven tot er een nieuw kabinet is benoemd. Dat wil zeggen: totdat de president een nieuwe minister-president en nieuwe ministers benoemt. Staatsrechtelijk mag de president benoemen wie hij wil als minister-president. Zijn handtekening onder het benoemingsbesluit is dus allesbehalve alleen maar ceremonieel. De president heeft meegedeeld dat hij wil afwachten hoe de politieke verhoudingen in de Assemblée nationale (de Franse Tweede Kamer) zich in de komende tijd ontwikkelen. Naar verluidt zou de benoeming van een nieuw kabinet best wel tot oktober op zich kunnen laten wachten: dat zou betekenen dat Frankrijk tijdens de Olympische Spelen die eind deze maand beginnen en tijdens de Paralympische Spelen die een maand later beginnen zijn huidige (demissionaire) kabinet-Attal behoudt.

BRONNEN Naast bovenstaande grondwetsartikelen zijn geraadpleegd online publicaties in dagblad Le Monde van 16 en 17 juli; P.P.T. Bovend’Eert e.a., Tekst & Commentaar Grondwet en Statuut, Wolters Kluwer: 2018; www.rijksoverheid.nl, bericht van 7 juli 2023 Minister-president Rutte biedt ontslag aan van kabinet.

Mr. Leon

Over twee weken een nieuwe bijdrage.

Geplaatst op

Verkiezingen in Engeland en Frankrijk

VRIJDAG 28 JUNI 2024 Aanstaande zondag zijn er in Frankrijk parlementaire verkiezingen en aanstaande donderdag is dat in het Verenigd Koninkrijk het geval. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen van parlementaire verkiezingen in Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk?

150 EN MEER Eerst even het aantal Kamerleden. Dat verschilt per land. De Nederlandse Tweede Kamer heeft 150 Kamerleden, zie artikel 51 van de Grondwet. Het Britse House of Commons heeft er 650. De Franse Assemblée nationale heeft er 577, zie artikel LO119 van de Code électoral.De Code électoral is de kieswet van Frankrijk.

4 of 5 De Nederlandse Tweede Kamer heeft een zittingsduur van vier jaar, tenzij er vervroegde verkiezingen worden gehouden, zie artikel 52 van de Grondwet. Bij het House of Commons en de Assemblée nationale is dat vijf jaar, zie artikel 4 van de Dissolution and Calling of Parliament Act 2022 en zie artikel LO121 van de Code électoral.

18 Wie mogen hun stem uitbrengen? Dat is in alle landen hetzelfde: 18 jaar en de Nederlandse, Britse of Franse nationaliteit hebben, zie artikel 54 van de Grondwet, artikel 1 van de Representation of the People Act 1983 en artikel L2 van de Code électoral. In het Verenigd Koninkrijk is niet altijd de Britse nationaliteit vereist.

KRING Tweede Kamerleden worden gekozen in kieskringen, zie artikel E1 van de Kieswet. Er zijn 20 kieskringen, waarvan 19 in Nederland. Per kieskring worden meerdere Kamerleden gekozen. Wie zich kandidaat stelt in de ene kieskring, mag dat ook doen in een of meer andere kieskringen.

CONSTITUENCY Dat is anders in het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk. Britse Kamerleden worden gekozen in kiesdistricten (constituencies). Er zijn 650 kiesdistricten. Per kiesdistrict wordt één Kamerlid gekozen. Wie zich kandidaat stelt voor het Kamerlidmaatschap, mag dat in slechts één kiesdistrict doen.

CONSCRIPTION Ook Franse Kamerleden worden gekozen in kiesdistricten (conscriptions), zie artikel L124 van de Code électoral. Frankrijk heeft ongeveer 550 kiesdistricten. Net als in het Verenigd Koninkrijk wordt per kiesdistrict slechts één Kamerlid gekozen. En ook hier geldt: wie zich kandidaat stelt voor het Kamerlidmaatschap, mag dat in slechts één kiesdistrict doen, zie artikel L156.

LIJSTEN Kandidaten voor de Tweede Kamer staan op een kandidatenlijst waarboven (bijna altijd) de naam van een of meer politieke partijen staat, zie artikel G2 van de Kieswet. Er staat bijvoorbeeld VVD, GroenLinks-PvdA of NSC. Op zo’n kandidatenlijsten staan altijd meerdere kandidaten. Dat kunnen er wel 80 zijn, zie artikel H6 van de Kieswet.

KANDIDATEN Dat is anders in het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk. Britse kandidaten staan niet op een kandidatenlijst. Natuurlijk stellen de meeste kandidaten zich meestal wél verkiesbaar namens een politieke partij. Bijvoorbeeld namens Conservative Party, Labour Party of Lib Dems. Er zijn geen kandidatenlijsten, want elke partij heeft slechts één kandidaat per kiesdistrict.

KANDIDATEN Ook de Franse kandidaten staan niet op een kandidatenlijst. Ook zij stellen zich meestal wél verkiesbaar namens een politieke partij of een alliantie van partijen. Bijvoorbeeld namens de (radicaalrechtse) partij Rassemblement national, de (linkse) alliantie Nouveau Front populaire of de (centrum) alliantie van regeringspartijen Ensemble. Ook hier geldt: er zijn geen kandidatenlijsten, want elke partij of alliantie heeft slechts één kandidaat per kiesdistrict.

½ PROCENT De Tweede Kamerkandidaat die in alle kieskringen gezamenlijk een (ruime) 1/2 % van alle stemmen krijgt die in het hele land zijn uitgebracht heeft in elk geval een Kamerzetel gewonnen – dat is namelijk de kiesdeler – maar onder omstandigheden kan ook een nog veel lager percentage voldoende zijn, zie de artikelen van Hoofdstuk P van de Kieswet.

FPTP Dat is anders in het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk. De Britse kandidaat die in zijn kiesdistrict de meeste van de uitgebrachte stemmen krijgt heeft gewonnen. Dit is het First Past The Post, afgekort tot FPTP. Eén verkiezingsdag oftewel ronde voldoet dan ook altijd in het Verenigd Koninkrijk.  

1 TOUR In Frankrijk is het anders dan in ons land, maar ook anders dan in het Verenigd Koninkrijk. De Franse kandidaat die in zijn kiesdistrict meer dan de helft van alle uitgebrachte stemmen krijgt heeft gewonnen, mits het aantal op hem uitgebrachte stemmen bovendien 25% of meer is dan het aantal kiesgerechtigden in het kiesdistrict, zie artikel L126 van de Code électoral. Als hij niet zoveel stemmen krijgt is een tweede ronde nodig. Die wordt een week later gehouden, dit keer is dat op zondag 6 juli. Die 25% van de kiesgerechtigden is in de praktijk een heus obstakel, want net als in Nederland gaat ook in Frankrijk lang niet elke kiesgerechtigde stemmen.

2 TOURS Het gebeurt niet vaak dat een kandidaat in de eerst ronde voor de Franse parlementsverkiezingen voldoende stemmen haalt (in het Frans ‘tour’ genaamd). In het overgrote deel van de kiesdistricten zal er dan ook een tweede ronde worden gehouden. Aan de tweede ronde mogen alleen de kandidaten meedoen op wie in de eerste ronde tenminste zoveel stemmen zijn uitgebracht als 12,5% van het aantal kiesgerechtigden in het kiesdistrict. Als dat maar één kandidaat is, dan mag de kandidaat die na hem de meeste stemmen heeft gekregen toch ook meedoen. Als geen enkele kandidaat aan die 12,5% voldoet, dan mogen diezelfde twee kandidaten toch meedoen. Andere kandidaten uit de eerste ronde mogen niet meer meedoen. Zie artikel 162 van de Code électoral.

BRONNEN Naast de bovenstaande wetten, is geraadpleegd L.F.M. Besselink e.a., Het staatsrecht van 7 Europese landen, Wolters Kluwer: 2018, website Parliament.uk (house of commons).

Mr. Leon

Volgende week is er weer een nieuwe bijdrage.

Geplaatst op

Emmanuel Macron wil snel nieuwe verkiezingen

WOENSDAG 12 JUNI 2024 Afgelopen zondag heeft Emmanuel Macron – de president van Frankrijk – besloten tot het houden van vervroegde verkiezingen voor de Assemblée nationale. Dat is hun Tweede Kamer. De verkiezingen vinden al eind deze maand plaats, namelijk op zondag 30 juni. Waarom op zo’n korte termijn?

DISSOLUTION Het zijn vervroegde verkiezingen, want de huidige Assemblée nationale is krap twee jaar geleden gekozen en had dus eigenlijk nog drie jaar te gaan, zie artikel LO121 van de Franse Kieswet (Code électoral). Waarom nu al vervroegde verkiezingen willen houden?

COUP DE TONNERRE Dat vereist enige achtergrondkennis van de Franse politiek. Afgelopen zondag waren de Europese verkiezingen in Frankrijk. Kort na het sluiten van de stembureaus heeft Macron zijn besluit bekendgemaakt. Uit de exitpolls bleek dat zijn partij slechts 14% van de stemmen had gekregen, terwijl de grote rivaal bij die verkiezingen ruim 31% van de stemmen had gekregen. Dat kwam aan als een donderslag bij heldere hemel. Macron’s partij heet Renaissance, die van de grote rivaal heet Rassemblement national.

MINORITAIRE De Franse regering is sinds de verkiezingen van twee jaar geleden een minderheidsregering. Macron’s eigen partij heeft samen met de twee coalitiepartijen bij lange na geen meerderheid. Er zijn drie grote oppositiepartijen die samen wél een meerderheid hebben. De grootste oppositiepartij is het radicaal-rechtse Rassemblement national, van Marine Le Pen.

OPPOSITION De andere twee oppositiepartijen zijn het linkse NUPES en de centrumrechtse Republikeinen. Deze drie oppositiepartijen zijn dus zeer verschillend. Voor een parlementaire meerderheid is de steun van één oppositiepartij voldoende. In de afgelopen twee jaar is echter gebleken dat die steun er vaak niet was zodat er geen meerderheid bestond voor de plannen en voorstellen van de regering. Een enkele keer konden de oppositiepartijen door onderlinge afstemming bijna zelfs een motie van wantrouwen tegen de regering aangenomen krijgen.

DISCRÈTEMENT Macron heeft zijn besluit om vervroegde verkiezingen te houden maandenlang voorbereid. Slechts een handjevol mensen waren daarbij betrokken en van op de hoogte. Voor veel ministers was het besluit een verrassing, net als voor de coalitiepartijen. De avond van de Europese verkiezingen was bedacht als een van de mogelijke momenten van bekendmaking, namelijk als de resultaten van die verkiezing heel erg zouden tegenvallen (en dat was het geval). Oké, maar waarom dan nog in dezelfde maand verkiezingen willen houden?

20 JOURS AU MOINS Dat heeft te maken met de grondwet en met dé nationale feestdag in Frankrijk. In artikel 12 van de Franse grondwet (‘Constitution’) staat namelijk dat verkiezingen moeten worden gehouden tussen de twintig en veertig dagen nadat het besluit is bekendgemaakt. De verkiezingsdag is vastgesteld op zondag 30 juni. In Frankrijk worden verkiezingen trouwens altijd op zondag gehouden, zie artikel L55 van de Franse Kieswet. 30 juni is de 21e dag en is dus in overeenstemming met artikel 12 van de grondwet. Het was grondwettelijk echter ook twee weken later mogelijk geweest. Waarom is niet van deze mogelijkheid gebruik gemaakt?

14 JUILLET Omdat het twee weken later zondag 14 juli is. Op die dag kan het niet, want dat is de nationale feestdag van Frankrijk. ‘Quatorze Juillet’ is de dag waarop de bestorming van de Bastille-gevangenis van 1789 wordt herdacht waarmee de Franse Revolutie begon. Oké, maar waarom dan niet in elk geval één week later verkiezingen gehouden, op zondag 7 juli?

DIMANCHE SUIVANT Omdat er voor de nationale parlementaire verkiezingen in Frankrijk altijd twee achtereenvolgende zondagen moeten worden gereserveerd, zie artikelen L56 en L123 van de Franse Kieswet. Als 7 juli de eerste verkiezingszondag zou zijn, dan is 14 juli dus de tweede. En die viel af. Maar waarom eigenlijk niet de zondag na 14 juli als eerste verkiezingszondag (21 juli)?  

40 JOURS AU PLUS Omdat volgens artikel 12 van de grondwet beide zondagen binnen de 40 dagen termijn moeten liggen. De laatste dag van die termijn is 19 juli. Zondag 21 juli is daarom te laat, zondag 28 juli dus sowieso.

NEDERLAND? Ook in Nederland zijn vervroegde verkiezingen van de Tweede Kamer mogelijk. Die zijn o.a. vorig jaar gehouden. Hoe is het hier eigenlijk geregeld?

REGERING In Nederland is het de regering die kan besluiten tot het houden van vervroegde Tweede Kamerverkiezingen, zie artikel 64 lid 1 Grondwet. Zoals het in Frankrijk de president is, zo is het in ons land de regering die hiertoe kan besluiten. Net als in Frankrijk is daarvoor ook in ons land geen toestemming of goedkeuring nodig van de volksvertegenwoordiging.

3 MAANDEN In Nederland moet de nieuw gekozen Tweede Kamer binnen drie maanden na het besluit samenkomen, zie artikel 64 lid 2 Grondwet. In de tussentijd zullen er dus verkiezingen moeten zijn gehouden. Zoals gezegd is de huidige Tweede Kamer na vervroegde verkiezingen gekozen. De regering (Rutte IV) heeft begin september vorig jaar besloten om vervroegde verkiezingen te houden. Dat was nog geen twee jaar na de reguliere verkiezingen. Verkiezingen waren in november, en begin december kwam de huidige Tweede Kamer voor het eerst samen. In ons land staat er dus voor het houden van verkiezingen geen minimumtermijn in de grondwet en is de maximumtermijn heel wat langer dan in Frankrijk.

BRONNEN Naast bovenstaande artikelen zijn geraadpleegd de online versie van afgelopen maandag en dinsdag gepubliceerde artikelen in dagblad Le Monde; P.P.T. Bovend’Eert & H.R.B.M. Kummeling, Het Nederlandse parlement, Wolters Kluwer: 2017; P.P.T. Bovend’Eert e.a., Tekst & Commentaar Grondwet en Statuut, Wolters Kluwer: 2018; het Besluit van 8 september 2023, houdende de ontbinding van de Tweede Kamer der Staten-Generaal (gepubliceerd in het Staatsblad 2023, 302); Wikipedia (Franse nationale feestdag).

Mr. Leon

Volgende week vrijdag 21 juni weer een nieuwe bijdrage!