VRIJDAG 6 MAART 2020 Om papier en inkt te besparen wil de
gemeente Utrecht dat huis-aan-huisbladen voortaan alleen bezorgd worden op
adressen die een JA/JA-sticker op de brievenbus hebben. Dat heeft Utrecht zo
geregeld in gemeentelijke verordeningen die daar sinds 1 januari gelden.
Stadskrant Utrecht is zo’n huis-aan-huisblad. Sinds tientallen jaren valt het wekelijks
in elke brievenbus, behalve in die met een NEE/NEE-sticker erop. De uitgeverij
is vanwege deze nieuwe regelgeving naar de rechter gestapt. De rechter heeft vorige
week uitspraak gedaan. Wat is er in de domstad aan vooraf gegaan en hoe
oordeelt de rechter over het gebeurde?
STICKERS De eerste JA op de JA/JA-sticker betekent
dat de bewoner ongeadresseerd reclamedrukwerk wil ontvangen. De tweede JA
betekent dat hij huis-aan-huisbladen wil ontvangen. Er zijn ook NEE/JA-stickers
en NEE/NEE-stickers in omloop. JA/NEE-stickers bestaan daarentegen weer niet. Normaliter
betekent een brievenbus zonder sticker hetzelfde als een met JA/JA-sticker.
Normaliter, want in Utrecht is sinds 1 januari geregeld dat een brievenbus
zonder sticker de betekenis heeft van een met NEE/NEE-sticker.
DELICT Wie ondanks een NEE/NEE-sticker
toch ongeadresseerd reclamedrukwerk en huis-aan-huisbladen ontvangt, kan – waar
hij ook woont in ons land, want ze zijn er in elke gemeente – een klacht
indienen bij het bedrijf dat ze verspreidt en naar de Reclame Code Commissie
stappen als die klacht niet naar tevredenheid wordt afgehandeld. Voor wie een
NEE/JA- sticker heeft, geldt dit alleen voor reclamedrukwerk. In Utrecht is
sinds 1 januari geregeld dat het bezorgen van reclamedrukwerk of
huis-aan-huisbladen op adressen die dit niet willen zelfs verboden is. Wie het
verbod schendt, pleegt zelfs een strafbaar feit, een zogenaamde economisch
delict. Niet alleen de uitgeverij die het blad verspreidt is strafbaar, maar
ook de jongeman die het bezorgt. Een brievenbus zonder sticker geldt als hier
een brievenbus met NEE/NEE-sticker.
MOTIE Hoe is het allemaal begonnen in Utrecht? Met de
motie Opt-in systeem ongeadresseerd drukwerk, ingediend in de vorige
raadsperiode (juni 2016). Indieners waren fractieleden van Partij voor de
Dieren, GroenLinks en ChristenUnie. De motie is aangenomen met steun van PvdA, D66
en Student & Starter. Tegenstemmers waren CDA, Stadsbelang Utrecht, SP en
VVD.
AMENDEMENT Ter uitvoering van de motie heeft het college van B&W vorig jaar een voorstel gedaan om de gemeentelijke Afvalstoffenverordening en de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) te wijzigen. De VVD diende een amendement in om deze wijziging alleen te laten gelden voor ongeadresseerd reclamedrukwerk, en dus niet te laten gelden voor huis-aan-huisbladen zoals de Stadskrant Utrecht. De wethouder ging daar niet in mee, en ontraadde zelfs het amendement. Uiteindelijk werd het amendement alleen door VVD, PVV en Stadsbelang Utrecht gesteund. Weliswaar waren CDA en PvdA bezorgd dat de JA/JA-sticker te moeilijk verkrijgbaar is voor bewoners die het huis-aan-huisblad willen ontvangen. Daarom drongen zij er bij de wethouder op aan dat de gemeente zorgt voor een actieve verspreiding van de JA/JA-stickers, bijvoorbeeld huis aan huis. De wethouder ging daar niet in mee. Toch stemden beide fracties tegen het amendement: net als de wethouder vreesden zij dat het amendement zou leiden tot de komst van grote reclamemagazines die dan doorgaan voor huis-aan-huisbladen. Ten slotte heeft de gemeenteraad het collegevoorstel tot wijziging van de gemeentelijke verordeningen aangenomen. Tegen stemden alleen VVD, PVV en Stadsbelang Utrecht.
NIEUWS Niemand in de gemeentepolitiek heeft trouwens beweerd
dat Stadskrant Utrecht een groot reclamemagazine is. De rechter overweegt dat
dit huis-aan-huisblad naast een hoeveelheid advertenties “zo’n 36% aan
redactionele inhoud” bevat, met andere woorden nieuws en informatie bevat. Als
ik het 20 pagina’s tellende nummer van vorige week (26 februari) doorblader,
dan wordt er over maatschappelijke en politieke onderwerpen gesproken in
artikelen die koppen hebben als Meer criminaliteit op Smaragdplein, Rookvrije
speelplek, Ja-Ja-sticker in Utrecht, Oplossing afhandeling Utrechts Centrum
voor de Kunsten, Lichte daling ongevallen, Gevarieerder aanbod zou
winkelcentrum goed doen,
Nul-op-de-meter: 97% dreven Overvecht stemt voor, Derde van
zorginstellingen verduurzaamd, De kerk wordt een stadsklooster, Stem op beste
idee voor fietspad, Guerrilla Gardeners, Gesprek over financiën, Wonen en
energie hand in hand, Digitale voordeur staat open, Sporten kost niet veel,
Nieuwe locatie festival en Record aantal inschrijvingen Canal Pride. Blijkbaar voorziet
het blad ook in kritische analyse van wat er speelt in de Utrechtse politiek en
samenleving.
VRIJHEID VAN MENINGSUITING De rechter – het
gerechtshof in Arnhem – heeft uitspraak gedaan. Het oordeelde in kort geding dat
de wijzigingen van de Utrechtse Afvalstoffenverordening en APV in strijd zijn
met het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en
Fundamentele Vrijheden. Ze strijden met name met de daarin geregelde vrijheid
van meningsuiting. Mening betekent in dit verdrag inlichtingen of
denkbeelden. Dat is meer dan wat er in het dagelijks taalgebruik onder wordt
verstaan. Bovendien betekent meningsuiting in dit verdrag niet alleen
het verstrekken van een mening, maar ook het ontvangen van een mening en het
niet (willen) uiten van een mening. Hier is Stadskrant Utrecht de verstrekker
en zijn haar lezers de ontvangers. De overheid mag zich niet mengen in deze
meningsuiting, tenzij dat gerechtvaardigd is. Het gemeentelijk verbod om
huis-aan-huisbladen zoals Stadskrant Utrecht te bezorgen op adressen zonder
JA/JA-sticker is zo’n inmenging. Maar is het misschien een gerechtvaardigde
inmenging? Dat blijkt niet het geval. De rechter geeft hiervoor verschillende
redenen. Ik noem hier dat Stadskrant Utrecht zonder papieren versie en zonder
advertenties niet levensvatbaar is, en dat lezers er moeite voor moeten doen om
een JA/JA-sticker te krijgen. Voor de lezer komt daar nog bij dat die sticker
op zijn brievenbus een meningsuiting is die hij misschien niet zou willen
uiten, bijvoorbeeld omdat het tot (onprettige) reacties van derden kan leiden.
Stadskrant Utrecht heeft dit geding dus gewonnen.
(Mr. Leon)