Maand: januari 2021

Geplaatst op

De demonstratie tegen de coronamaatregelen van 17 januari in Amsterdam

DINSDAG 26 JANUARI 2021 Op het Museumplein in Amsterdam is vorige week zondag 17 januari gedemonstreerd tegen de coronamaatregelen van de overheid. Daartegen heeft de politie (ME) opgetreden, met volgens de Volkskrant de inzet van honden, politie te paard, waterkanon en het uitdelen van klappen. Is hier de demonstratievrijheid geschonden?

MENSENRECHT Demonstreren oftewel betogen is een recht dat in de Grondwet staat, namelijk in artikel 9. Het is dus een mensenrecht en een grondrecht.

WET OPENBARE MANIFESTATIES Dit grondrecht is in de wet uitgewerkt, namelijk in de Wet openbare manifestaties. Demonstreren is niet de enige (openbare) manifestatie die in deze wet is geregeld: dat is bijvoorbeeld ook het geval met het houden van een kerkdienst in de buitenlucht.

GEMEENTERAAD Bij demonstraties geeft deze wet het gemeentebestuur een belangrijke rol. Zo regelt de gemeenteraad in welke gevallen iemand die een demonstratie wil organiseren de gemeente daarvan vooraf moet informeren. Dat moet gebeuren door middel van een schriftelijke kennisgeving. Er is dus geen vergunning nodig voor het houden van een demonstratie.

DE AMSTERDAMSE GEMEENTERAAD eist in haar Algemene Plaatselijke Verordening dat in alle gevallen een voorafgaande schriftelijke kennisgeving nodig is. Die moet minstens 24 uur van te voren worden gegeven aan de burgemeester. Daarin moet o.a. staan wat de datum, begin- en eindtijd, begin- en eindplaats en het verwachte aantal deelnemers is.

‘NEDERLAND IN VERZET’ heeft op 26 november vorig jaar de burgemeester van Amsterdam schriftelijk kennis gegeven dat ze op zondag 17 januari tussen twee en vier uur in de middag een demonstratie wilde organiseren op het Museumplein en hierbij tweeduizend demonstranten verwacht. Aan de verplichtingen uit de Amsterdamse raadverordening is voldaan.

Ook DE BURGEMEESTER heeft een wettelijke rol. De burgemeester mag een voorgenomen demonstratie verbieden, beperken of er voorschriften aan verbinden.

DE AMSTERDAMSE BURGEMEESTER verbiedt de demonstratie van Nederland in Verzet niet, maar beperkt haar wel. Die beperking is tweeërlei: in plaats van op het Museumplein wordt ze in het Westerpark gehouden en er mogen niet tweeduizend maar slechts vijfhonderd demonstranten komen.

WAAROM worden deze twee beperkingen opgelegd? Vanwege corona: bij tweeduizend deelnemers zijn de ‘mensbewegingen’ bij aankomst en na afloop onbeheersbaar, en op het Museumplein is het praktisch onmogelijk om het maximumaantal deelnemers tot vijfhonderd te beperken.

Pas OP 13 JANUARI deelt de burgemeester dit besluit mee, vier dagen voor de demonstratie (en zes weken na de schriftelijke kennisgeving). Volgens de organisator had dat veel eerder gekund en is de tijd nu te kort om de demonstranten naar het Westerpark te laten komen. Hij stapt dan ook naar de rechter, dat is de Amsterdamse rechtbank.

DE RECHTBANK doet op vrijdag 15 januari uitspraak, twee dagen voor de demonstratie. Rechters toetsen overheidsbesluiten. Hoever die toetsing gaat, hangt o.a. af van het besluit in kwestie. Hier kan de rechter slechts toetsen of de burgemeester een redelijk besluit heeft genomen. Met anderen woorden: of het redelijk is dat de burgemeester de demonstratie vanwege de mensbewegingen bij aankomst en na afloop wil beperken tot vijfhonderd demonstranten, en de demonstratie (daarom) niet op het Museumplein mag worden gehouden maar in het Westerpark. De rechtbank vindt dat inderdaad redelijk. Organisator Nederland in Verzet heeft haar rechtszaak verloren, al is de rechter het met organisator eens dat de burgemeester deze beperkingen eerder hadden kunnen communiceren.

WATERKANON De organisator zegt daarna de demonstratie af (website van de gemeente Amsterdam). Zo beschouwd hebben de demonstranten op 17 januari op het Museumplein deelgenomen aan een demonstratie waarvoor de vereiste kennisgeving niet is gedaan. Dan mag een burgemeester de demonstranten opdracht geven hun demonstratie meteen te beëindigen en uiteen te gaan. Of dat gepaard mag gaan met de inzet van (politie)honden, bereden politie, waterkanon en het uitdelen van (politie)klappen is een andere vraag.

(Mr. Leon)

Geplaatst op

De Amerikaanse vicepresident in de Senaat

MAANDAG 18 JANUARI 2021 Opvolging van de president van de Verenigde Staten bij zijn overlijden, aftreding of afzetting (impeachment!) is niet de enige staatsrechtelijke bevoegdheid van de vicepresident. De vicepresident kan volgens de Amerikaanse grondwet ook een belangrijke rol spelen in de Senaat. Het ziet ernaar uit dat Kamala Harris die rol gaat krijgen. Wat is er aan de hand?

KAMALA HARRIS wordt de nieuwe Democratische vicepresident van de VS, naast Joe Biden als president. Ze wordt de eerste Madam Vice President. Mike Pence is nog enkele dagen de huidige Republikeinse Mr. Vice President, naast president Donald Trump. De vicepresident is altijd van dezelfde politieke partij als de president.

U.S. SENATE De Senaat vormt samen met het Huis van Afgevaardigden (House of Representatives) het Amerikaanse parlement (U.S. Congress). Alleen het parlement kan wetten maken. Ook de overheidsbegroting wordt per wet vastgesteld. Zowel Senaat als Huis moeten dan het wetsvoorstel (bill) aannemen. Dat gebeurt met een gewone meerderheid van de aanwezige volksvertegenwoordigers. De Senaat bestaat uit honderd senatoren, als alle zetels vervuld zijn. De bevolking van elke deelstaat kiest twee senatoren, of het nou een grote deelstaat is zoals Californië of kleine zoals Maine. Elke senator heeft één stem. Voor een gewone meerderheid is de yeah-stem van 51 senatoren nodig, als alle zetels zijn vervuld én alle senatoren aanwezig zijn.

SENATOR Een senator wordt voor zes jaar gekozen. Maar het is niet zo dat er om de zes jaar verkiezingen zijn. Verkiezingen zijn er elke twee jaar. Dan wordt een derde van de Senaat vernieuwd. Na de voorlaatste verkiezingen van eind 2018 bestond de Senaat uit 47 Democraten en 53 Republikeinen. Na de laatste verkiezingen van eind 2020 zal de Senaat bestaan uit vijftig Democraten en vijftig Republikeinen. De eerstvolgende verkiezingen worden eind 2022 gehouden. In de komende twee jaar is de verdeling van Republikeinse en Democratische senatoren dus fifty-fifty.

VICE PRESIDENT De vicepresident is volgens de Amerikaanse Grondwet ook voorzitter van de Senaat. In de praktijk wordt de voorzittershamer meestal door een ander vervuld (een gekozen senator). De vicepresident heeft geen stemrecht in de Senaat, tenzij de Senaat – in de woorden van de Amerikaanse grondwet – ‘’equally divided’’ is. Dat wil zeggen: bij het staken der stemmen. Met andere woorden: als er bij de stemming over een wetsvoorstel net zoveel ‘yeas’ als ‘nays’ worden geteld. Dat zal zich vaak voordoen als Republikeinen en Democraten ieder precies de helft van het aantal zetels bezetten, zoals in de komende twee jaar het geval zal zijn. Kamala Harris heeft dan de doorslaggevende stem. Zij mag zelf bepalen hoe ze stemt, maar het is aannemelijk dat ze steeds de Democraten aan een meerderheid zal helpen.

MIKE PENCE VERSUS JOE BIDEN Maar de doorslaggevende stem van de vicepresident is dus niet beperkt tot een Senaat waar Democraten en Republikeinen elk precies vijftig zetels hebben. Het gaat er maar om dat de uitgebrachte stemmen staken, al is het weer wel zo dat volgens het reglement van orde van de Senaat elke senator in principe moet stemmen. Zo heeft Mike Pence minstens acht keer zijn stem uitgebracht in de Senaat, hoewel de Republikeinen de meerderheid van de Senaatszetels in handen hadden in de afgelopen jaren. Een vicepresident is niet verplicht om zijn stem uit te brengen. Joe Biden heeft als vicepresident onder Obama nimmer gestemd.

DE NEDERLANDSE SENAAT – onze Eerste Kamer – bestaat uit 75 leden, als ie compleet is. De Kamer wordt om de vier jaar helemaal vernieuwd, vooralsnog. Dit is een oneven aantal en dus is het onmogelijk dat twee partijen ieder de helft van het aantal zetels bezetten. In de praktijk zijn de zetels trouwens altijd over (beduidend) meer dan twee partijen verdeeld. Momenteel zijn er vijftien partijen vertegenwoordigd. De grootste partij – de VVD – heeft twaalf zetels. Bij het staken der stemmen – niet alle senatoren hoeven hun stem uit te brengen, voldoende is dat 38 van hen dat doen – volgt eerst uitstel tot een volgende vergadering en – als de stemmen dan weer staken – wordt het voorstel volgens het Reglement van Orde geacht te zijn verworpen. Een Nederlandse vicepremier heeft nooit stemrecht in de Eerste Kamer of in de Tweede Kamer. In het huidige (demissionaire) kabinet is er trouwens niet één vicepremier maar zijn er drie: Hugo de Jonge, Kajsa Ollongren en Carola Schouten. Van elke coalitiepartij een, terwijl de VVD de premier levert.

(Mr. Leon)

Geplaatst op

Toeslagaffaire en de wetgever

VRIJDAG 8 JANUARI 2021 Conform haar opdracht heeft de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag kort voor kerstmis haar eindrapport uitgebracht. Acht Kamerleden hebben deze (kortlopende) parlementaire enquête in opdracht van de Tweede Kamer uitgevoerd. Het rapport heeft (veel) kritiek op wat ministers en staatssecretarissen, rechters en ambtenaren (zoals de Belastingdienst) ten onrechte hebben gedaan of nagelaten. De titel van het rapport – Ongekend onrecht – laat over haar conclusies geen misverstand bestaan. In het rapport wordt ook veel kritiek geuit op de wetgever, en daarover gaat dit blog.

WETGEVER In Nederland wordt een wet gemaakt door regering en parlement samen. Parlement oftewel Staten-Generaal bestaat uit Tweede Kamer en Eerste Kamer.

KINDEROPVANGTOESLAG De kritiek gaat over de terugvordering van de kinderopvangtoeslag. Die toeslag is een financiële bijdrage van de overheid. Hoe groot die bijdrage is, hangt o.a. af van het inkomen en het aantal uren dat (werkende) ouders voor hun kind opvang hebben. Hoe lager het inkomen, hoe hoger de toeslag. Voor lage inkomens kan hij oplopen tot meer dan 8 euro per uur per kind. Op jaarbasis kan het dus om grote bedragen gaan, helemaal als het om meer dan één kind gaat. Terugvordering kan betrekking hebben op een heel jaar of zelfs op meerdere jaren. Dat heeft veel ouders in de afgelopen in grote problemen gebracht, en niet alleen in financiële zin.

BELASTEND BESLUIT Aan elke terugvordering ligt een apart besluit ten grondslag. Voor de ouders die toeslag moeten terugbetalen, is dat altijd een besluit waaraan voor hen alleen maar nadelen zijn verbonden. Terugvordering is dan ook zonder meer een zogenaamd belastend besluit. De instantie die tot terugvordering besluit is de Belastingdienst.

EVENREDIGHEIDSBEGINSEL In het algemeen geldt voor belastende besluiten dat de nadelen ervan in verhouding moeten staan tot de doelen die met het besluit worden gediend. Dat is het evenredigheidsbeginsel. Bij terugvordering kan dit betekenen dat niet het hele bedrag mag worden teruggevorderd, maar slechts een deel ervan. De schuld wordt dan met andere woorden gematigd. Bij elke terugvordering moet worden beoordeeld of er sprake is van evenredigheid of onevenredigheid.

ALGEMENE WET BESTUURSRECHT Het evenredigheidsbeginsel is een beginsel van behoorlijk bestuur. Het is ook opgenomen in de Algemene wet bestuursrecht (in artikel 4 van hoofdstuk 3). Het geldt voor alle belastende besluiten, ongeacht op grond van welke wet zo’n besluit wordt genomen. Het geldt, tenzij de wet op grond waarvan dat besluit wordt genomen dit evenredigheidsbeginsel opzij zet.

AWIR Het besluit om kinderopvangtoeslag terug te vorderen, wordt genomen op grond van de Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen (afgekort tot AWIR). Kinderopvangtoeslag is een inkomensafhankelijke regeling. In artikel 26 van deze wet is de terugvordering geregeld. Daarin staat dat de schuldenaar het bedrag van de terugvordering in zijn geheel verschuldigd is. Met andere woorden: het evenredigheidsbeginsel wordt hierin opzij gezet.

GEBONDEN BESLUIT De wetgever heeft dat bewust gedaan: bij de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel in 2004 en 2005 is er bewust voor gekozen om matiging uit te sluiten. De Belastingdienst mocht de terug te vorderen schuld niet kunnen matigen, ook niet in onvoorziene en schrijnende gevallen. De Belastingdienst kreeg geen ruimte om een eigen afweging te maken in dit soort gevallen en de terugvordering te matigen. Altijd moest alles worden teruggevorderd. Waarom? Omdat de dienst vanwege de grote hoeveelheid uit te keren toeslagen als een machine moest kunnen werken en het kunnen maken van uitzonderingen dan alleen maar zou zorgen voor zand in de raderen. Terugvordering moest met andere woorden een zogenaamd gebonden besluit worden.

AWIR NIEUW Inmiddels – precies één week geleden! – is toch evenredigheid aan artikel 26 van de AWIR toegevoegd. In de officiële toelichting staat hierover dat o.a. van onevenredigheid sprake zal zijn als de kinderopvangorganisatie heeft gefraudeerd zonder medeweten en betrokkenheid van de ouders. Maar er staat ook dat in het algemeen geen sprake zal zijn van onevenredigheid als vanwege de financiële situatie of financiële problemen van de ouders terugbetaling wordt verhinderd. Volgens de officiële toelichting is dit een uitwerking van het evenredigheidsbeginsel uit de Algemene wet bestuursrecht.

(Mr. Leon)