VRIJDAG 10 MEI 2024 Over enkele weken zijn er Europese verkiezingen. Dat zijn de verkiezingen van het Europees Parlement. Wie in ons land mag stemmen bij de Tweede Kamerverkiezingen, mag dat ook bij de verkiezingen voor het Europees Parlement. Het Europees Parlement is het parlement van de EU. Bepaalt het parlement wie deel uitmaakt van de regering van de EU?
REGERING EU Wat is eigenlijk de regering van de EU? De EU (Europese Unie) heeft naast het Europees Parlement nog 6 andere instellingen. Dat zijn de Europese Raad, de Raad van de EU, de Europese Commissie, het Hof van Justitie van de EU, de Europese Centrale Bank en de Rekenkamer, zie artikel 13 Verdrag betreffende de Europese Unie (of te wel Verdrag van Maastricht, uit 1992). Alleen de eerste drie hebben taken en bevoegdheden die normaliter bij die van een regering horen.
EUROPESE RAAD De Europese Raad bestaat uit de voorzitter van de Europese Commissie en de regeringsleiders of staatshoofden van de lidstaten, zie artikel 15 lid 2 Verdrag van Maastricht. Enkele voorbeelden van regeringsleiders en staatshoofden: voor Nederland is dat de minister-president, voor Duitsland is het de Bondskanselier en voor Frankrijk is het de ene keer de president en de andere keer de premier. De Europese Raad heeft een vaste voorzitter die zelf geen regeringsleider is.
RAAD VAN DE EU De Raad van de EU bestaat uit ministers van de lidstaten. Iedere lidstaat heeft één minister in de Raad van de EU, zie artikel 16 lid 2 Verdrag van Maastricht. Dat is niet steeds dezelfde minister. Als het over justitie gaat, is het de minister van Justitie. Als het over financiën gaat, is het de minister van Financiën. Als het over landbouw gaat, is het de minister van Landbouw. Enzovoorts.
EUROPESE COMMISSIE De Europese Commissie bestaat uit een voorzitter, (gewone) commissarissen en de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, zie artikel 17 lid 5 Verdrag van Maastricht. De voorzitter van de Commissie – tegenwoordig Ursula von der Leyen – is het belangrijkst, want die heeft de meeste bevoegdheden, zie bijvoorbeeld artikel 17 lid 6 van het verdrag. Wie bepaalt wie voorzitter wordt? Dat doen de Europese Raad en het Europees Parlement gezamenlijk, zie artikel 17 lid 7. Wie bepaalt wie de andere (26) commissarissen zijn (uit elke lidstaat één commissaris)? Dat doen de lidstaten, de Raad van de EU, het Europees Parlement, de Europese Raad en de voorzitter van de Commissie gezamenlijk, zie weer artikel 17 lid 7. De Nederlandse commissaris is Wopke Hoekstra.
VETO Het Europees Parlement gaat er dus slechts gedeeltelijk over wie in de regering zit van de EU. Ze gaat er immers niet over wie in de Europese Raad of in de Raad van de EU zit. Daar gaan alleen de lidstaten zelf over. Wat de Europese Commissie betreft, bezit het Europees Parlement een vetorecht. Ze kan voorkomen dat kandidaat X voorzitter wordt of (gewone) commissaris wordt. Ze heeft echter niet de bevoegdheid om kandidaat Y tot voorzitter of (gewone) commissaris te maken. Daar heeft ze de medewerking voor nodig van een of meer andere instellingen.
ONTSLAG? JA Kan het Europees Parlement de voorzitter van de Commissie of een gewone commissaris ontslaan? Ja en nee. Ja, want ze kan de Commissie naar huis sturen, namelijk door een motie van afkeuring aan te nemen, zie artikel 17 lid 8 Verdrag van Maastricht.
JA, MAAR Daarvoor is een gewone parlementaire meerderheid echter niet genoeg, maar is een versterkte meerderheid nodig. Een gewone meerderheid is de helft plus één van de uitgebrachte stemmen. Er is echter twee derde van de uitgebrachte stemmen nodig (en dat moeten er bovendien minstens 353 zijn), zie artikel 234 Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (of te wel het in 2007 gewijzigd Verdrag van Rome, uit 1957). Aannemelijk is dat bij zoiets belangrijks als het ontslag van de Europese Commissie alle parlementariërs hun stem willen uitbrengen. In dat geval zijn er 470 stemmen nodig. Bij de huidige politieke verhoudingen in het Europees Parlement betekent dit dat zelfs het eensgezind stemmen voor zo’n motie van afkeuring door de drie fracties uit het politieke midden (tevens de drie grootste) S&D (o.a. PvdA), EVP (o.a. CDA) en RENEW (o.a. VVD en D66) niet voldoende is om de motie aan te nemen.
ONTSLAG? NEE Wat het Europees Parlement niet kan – zelfs niet met een versterkte meerderheid – is slechts een of enkele commissarissen ontslaan. Ze kan namelijk alleen de hele Europese Commissie ontslaan, zie weer artikel 234 Verdrag van Rome.
TWEEDE KAMER Voor zover hier relevant bestaat de regering in Nederland uit de bewindspersonen: de minister-president, de (andere) ministers en de staatssecretarissen. De gewone meerderheid van de uitgebrachte stemmen in de Tweede Kamer bepaalt wie in Nederland bewindspersoon wordt. Het is ook de gewone meerderheid van de uitgebrachte stemmen in de Tweede Kamer die een bewindspersoon, enkele bewindspersonen of het hele kabinet naar huis kan sturen. Ook de andere kamer – de Eerste Kamer – kan dat trouwens doen.
CONCLUSIE Het Europees Parlement bepaalt dus in (veel) mindere mate dan de Nederlandse Tweede Kamer wie deel uitmaakt van de regering en wie daarvan deel mag blijven uitmaken.
BRONNEN Behalve de hierboven genoemde verdragsbepalingen zijn geraadpleegd F. Amtenbrink & H.H.B. Vedder, Recht van de Europese Unie, Boom Juridisch: 2022; www.europarl.europa.eu en wikipedia (Europees Parlement & Commissie von der Leyen).
Mr. Leon
Volgend blog op vrijdag 17 mei maar dan op http://privaatrechtpraktijk.nl