DONDERDAG 4 DECEMBER 2025 Eind september greep minister Karremans van Economische Zaken in bij het in Nederland gevestigde Nexperia. Dit voormalige Philipsbedrijf maakt chips. Het is sinds enkele jaren in Chinese handen en de ingreep van de minister leidde tot een heftige reactie uit China waardoor er in Nederland en in andere Europese landen geen chips meer konden worden gemaakt die o.a. nodig zijn voor de auto-industrie. Wat als die ingreep niet mocht?
PATENTEN De ingreep bestond uit een bevel dat de verplaatsing van (sommige) productiemiddelen, geld en/of kennis vanuit de Nederlandse vestiging naar China verbood, waaronder de verplaatsing van patenten. De minister baseert dit bevel op de Wet beschikbaarheid goederen. In artikel 2 van deze wet staat dat ieder van Onze Ministers is, indien dit naar zijn oordeel noodzakelijk is ter verzekering van het beschikbaar blijven van goederen ter voorbereiding op noodsituaties, bevoegd aan de rechthebbende bij algemeen of bijzonder bevel te gelasten in of aan een goed, dan wel in de toestand waarin of de plaats waar het zich bevindt, of in de wijze waarop het wordt gebruikt, zonder door of vanwege die Minister verleende vergunning geen veranderingen of geen, bij het bevel omschreven veranderingen aan te brengen noch toe te laten, dat dit door anderen geschiedt.
NOODSITUATIE Voor een beroep op deze wet moet dus in elk geval sprake zijn van een noodsituatie.Dewet stamt uit 1952 en het was volgens dagblad NRC de eerste keer dat een minister er een beroep op deed. Volgens deze krant wist de minister echter dat de wet in deze situatie tekortschoot: hij besefte dat de wet onvoldoende was om Nexperia te redden.
AMBTSMISDRIJF Had de minister in de ontstane situatie wel een beroep mogen doen op deze wet? Met andere woorden: geeft die wet in deze situatie een bevelsbevoegdheid? Die vraag is van groot belang omdat een minister die een bevel geeft op grond van een wet terwijl hij weet dat die wet daarvoor niet de bevoegdheid geeft namelijk een strafbaar feit pleegt. Hij pleegt dan een ambtsmisdrijf. In artikel 355 van het Wetboek van Strafrecht staat namelijk dat ministers die bevelen geven wetende dat daardoor wetten worden geschonden worden gestraft (met gevangenisstraf of een geldboete). Dit ambtsmisdrijf is de uitwerking van de strafrechtelijke ministeriële verantwoordelijkheid.
DEBAT Vanmiddag staat een urenlang debat gepland over het beleid en de keuzes van de minister van Economische Zaken omtrent Nexperia. Daaraan doen woordvoerders van vrijwel alle partijen mee. Het wordt dus een belangrijk debat. Een Kamerlid zou daarin kunnen beweren dat de minister wellicht een ambtsmisdrijf heeft gepleegd.
HOGE RAAD Stel dat dit gebeurt, hoe dan verder? Normaliter beslist de officier van justitie over vervolging. Bij ministers gaat het anders. Het is volgens de Wet ministeriële verantwoordelijkheid en ambtsdelicten leden Staten-Generaal, ministers en staatssecretarissen o.a. aan de Tweede Kamer om tot vervolging te beslissen. Als namelijk ten minste vijf leden van de Tweede Kamer een schriftelijke en met redenen omklede aanklacht indienen wegens een vermoedelijk ambtsdelict van de minister, beslist de Tweede Kamer of zij die aanklacht in overweging neemt, aldus artikel 7 van deze wet. Indien de Tweede Kamer inderdaad genoegzame gronden tot vervolging aanwezig acht, geeft zij opdracht aan de procureur-generaal bij de Hoge Raad om de vervolging in te stellen, aldus artikel 18 van deze wet.
BRONNEN Naast bovenstaande wetsartikelen uit de Wet ministeriële verantwoordelijkheid en ambtsdelicten leden Staten-Generaal, ministers en staatssecretarissen, het Wetboek van Strafrecht en de Wet beschikbaarheid goederen zijn geraadpleegd de Kamerbrieven van minister Karremans van 14 oktober, 19 november en 2 december; P.P.T. Bovend’Eert, Tekst en Commentaar op Grondwet en Statuut, artikel 42 aantekening 6, Deventer: 2018; website Tweede Kamer en dagblad NRC van 24 november en 3 december.
Mr. Leon
Volgend blog verschijnt op 19 december!