VENDREDI LE 5 OCTOBRE 2018 Gisteren was het precies 60 jaar geleden dat de huidige Franse grondwet is uitgevaardigd. Op 4 oktober 1958 is de nieuwe grondwet uitgevaardigd. Die grondwet – Constitution du 4 Octobre 1958 – geldt nog steeds.
5e Republiek Deze grondwet creëerde de zogenaamde Vijfde Republiek, Cinquième République. De Vierde Republiek ontstond na de oorlog in 1946; de Derde Republiek ontstond tijdens de oorlog in 1940: dat was het Vichy regime onder Maarschalk Pétain.
Constitution du 4 Octobre 1958 De nieuwe grondwet maakte de president van de Republiek een stuk sterker en het parlement een stuk zwakker, in vergelijking met de Vierde Republiek. De Franse generaal – en latere President – Charles de Gaulle had een belangrijke rol bij de totstandkoming van de nieuwe grondwet.
Referendum De nieuwe grondwet is destijds door middel van een referendum aangenomen. 80% van de bevolking heeft toen vóór gestemd.
Enquête In opdracht van het Franse dagblad Le Figaro is onlangs een enquête gehouden. Daaruit volgt dat nu minder dan de helft (44%) van de bevolking vóór de huidige grondwet is. In Le Figaro van gisteren staat ook dat bijna alle grotere politieke partijen de huidige grondwet steunen – met uitzondering van Mélenchons La France insoumise. En datzelfde geldt voor de leden van onder andere La République En Marche, Les Républicains en Le Parti socialiste. Ik ga ervan uit dat met sympathisants in het krantenbericht wordt bedoeld de partijleden. Het (niet gebonden) electoraat wil volgens de krant een minder sterke President.
Bevoegdheden President Wat zijn de grondwettelijke bevoegdheden van de President die hem zo sterk maken? De opsomming is niet compleet.
Premier Hij benoemt de Premier ministre. President Macron heeft Philippe tot Eerste Minister benoemd. Hij kan hem ook weer ontslaan. De President benoemt en ontslaat ook de andere ministers. Echter, dat laatste moet steeds op voordracht van de Premier gebeuren. De President is voorzitter van de ministerraad.
Kamer heroverweging opdragen De President kan het parlement opdragen om een aangenomen wetsvoorstel te heroverwegen, bijvoorbeeld omdat hij het met de inhoud en strekking ervan niet eens is. Hij heeft de steun van de Premier nodig voor het geven van zo’n opdracht. Het Franse parlement bestaat uit twee Kamers: Sénat en Assemblée nationale.
Referendum De President kan het parlement passeren door een wetsvoorstel van zijn regering rechtstreeks voor te leggen aan de bevolking: dus door er een referendum over te houden. Dat is dan een bindend referendum. Hij heeft voor het houden van dat referendum de steun van de Premier nodig.
Kamerontbinding De President mag de Franse Tweede Kamer ontbinden, l’Assemblée nationale. Daarna moeten er nieuwe Kamerverkiezingen worden gehouden.
Generaals, prefecten en rector magnificus De President benoemt onder andere de generaals in het leger, de prefecten in de regio en de rector magnificus van een universiteit. Hij heeft voor deze benoemingen de steun nodig van de Premier.
Gratie verlenen De President mag gratie verlenen. Hij mag bijvoorbeeld de gevangenisstraf van een veroordeelde verlagen of helemaal kwijtschelden. Ook hiervoor heeft hij de steun nodig van de Premier.
Steun van de Premier? Hij is dus vaak aangewezen op de steun van de Premier. Daardoor lijkt de Premier net zo machtig als de President. Schijn bedriegt hier echter, want de President kan te allen tijde een onwelgevallige Premier ontslaan en vervangen door een ander die wel doet wat hij wil. Alleen bij een cohabitation kan de President dat in de praktijk niet zomaar doen. Daarvan is sprake als de parlementaire meerderheid niet samenvalt met de presidentiële meerderheid. De presidentiële meerderheid is de electorale meerderheid die de president heeft gekozen. De Premier is weliswaar benoemd door de President, maar hij (en zijn regering) kan niet functioneren zonder het vertrouwen van de parlementaire meerderheid. Bij een cohabitation kan de President in theorie weliswaar de onwelgevallige Premier ontslaan en een nieuwe Premier benoemen die wel doet wat hij wil, maar de parlementaire meerderheid moet in die nieuwe Premier wel vertrouwen (willen) hebben. Tot nu toe is van een cohabitation geen sprake bij President Macron. En Macron is tevreden over Philippe, want hij heeft hem niet ontslaan. Twee eerdere presidenten hebben wel met cohabitation moeten leven: Mitterrand en Chirac.
BRONNEN
Onderstaande Franse wetsbepalingen zijn afkomstig van DILA. Constitution Version consolidée au 8 mars 2018 https://www.legifrance.gouv.fr/Droit-francais/Constitution.
Artikel 8 Constitution du 4 Octobre 1958 luidt: Le Président de la République nomme le Premier Ministre. Il met fin à ses fonctions sur la présentation par celui-ci de la démission du Gouvernement. Sur la proposition du Premier ministre, il nomme les autres membres du Gouvernement et met fin à leurs fonctions.
Artikel 9 luidt: Le Président de la République préside le conseil des ministres.
Artikel 10 luidt: Le Président de la République promulgue les lois dans les quinze jours qui suivent la transmission au Gouvernement de la loi définitivement adoptée. Il peut, avant l’expiration de ce délai, demander au Parlement une nouvelle délibération de la loi ou de certains de ses articles. Cette nouvelle délibération ne peut être refusée.
Artikel 11 luidt (gedeeltelijk): Le Président de la République, sur proposition du Gouvernement , peut soumettre au référendum tout projet de loi portant sur l’organisation des pouvoirs publics, sur des réformes relatives à la politique économique, sociale ou environnementale de la nation et aux services publics qui y concourent, ou tendant à autoriser la ratification d’un traité qui, sans être contraire à la Constitution, aurait des incidences sur le fonctionnement des institutions.
Lorsque la proposition de loi n’est pas adoptée par le peuple français, aucune nouvelle proposition de référendum portant sur le même sujet ne peut être présentée avant l’expiration d’un délai de deux ans suivant la date du scrutin.
Lorsque le référendum a conclu à l’adoption du projet ou de la proposition de loi, le Président de la République promulgue la loi dans les quinze jours qui suivent la proclamation des résultats de la consultation.
Artikel 12 luidt (gedeeltelijk): Le Président de la République peut, après consultation du Premier ministre et des Présidents des Assemblées, prononcer la dissolution de l’Assemblée nationale. Les élections générales ont lieu vingt jours au moins et quarante jours au plus après la dissolution.
Artikel 13 luidt (gedeeltelijk): Le Président de la République (..) nomme aux emplois civils et militaires de l’Etat. Les conseillers d’Etat, le grand chancelier de la Légion d’honneur, les ambassadeurs et envoyés extraordinaires, les conseillers maîtres à la Cour des comptes, les préfets, les représentants de l’Etat dans les collectivités d’outre-mer régies par l’article 74 et en Nouvelle-Calédonie, les officiers généraux, les recteurs des académies, les directeurs des administrations centrales, sont nommés en Conseil des ministres.
Artikel 17 luidt: Le Président de la République a le droit de faire grâce à titre individuel.
Artikel 50 luidt: Lorsque l’Assemblée nationale adopte une motion de censure ou lorsqu’elle désapprouve le programme ou une déclaration de politique générale du Gouvernement, le Premier ministre doit remettre au Président de la République la démission du Gouvernement.