VRIJDAG 12 JANUARI 2024 Koningin Margrethe van Denemarken treedt eind deze maand af. Ze is 52 jaar koningin geweest. Ze wordt opgevolgd door haar zoon kroonprins Frederik.
MONARCHIE Denemarken is dus een monarchie. Een monarchie is een regeringsvorm waarin een koning staatshoofd is. In ons deel van Europa zijn veel meer landen een monarchie: Noorwegen, Zweden, het Verenigd Koninkrijk, België. En natuurlijk is ook ons eigen land een monarchie. Zodra Frederik zijn moeder opvolgt is het staatshoofd in al deze landen trouwens een mannelijke koning.
REPUBLIEK Landen als Frankrijk, Finland en Duitsland zijn republieken. Een republiek is een regeringsvorm waarin een president staatshoofd is.
VERKIEZINGEN In republieken wordt de president gekozen. In Duitsland gebeurt dat indirect door een gezamenlijk besluit van de nationale volksvertegenwoordiging (Bondsdag) en de volksvertegenwoordigingen van de deelgebieden, zie artikel 54 Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland. In Frankrijk gebeurt dat rechtstreeks door de burgers, zie artikel 6 Constitution française du 4 octobre 1958.
ERFOPVOLGING In de monarchiëen wordt de opvolging erfelijk bepaald. Zo staat in artikel 25 van de Nederlandse grondwet dat ‘het koningschap bij overlijden van de Koning krachtens erfopvolging overgaat op zijn wettige nakomelingen, waarbij het oudste kind voorrang heeft’. En in Denemarken geldt dezelfde regeling, want in artikel 2 van de Deense Tronfølgelov staat immers dat ‘ved en konges eller en regerende dronnings død overgår tronen til den pågældendes søn eller datter, således at den ældre går forud for den yngre’.
LEEFTIJDSEIS Koninklijk gezag mag in ons land worden uitgeoefend vanaf het 18e jaar, zie artikel 33 grondwet. In Denemarken is de koning vanaf 18 jaar meerderjarig, zie artikel 7 van de Grundlov. Ik neem aan dat dit betekent dat hij of zij dan ook het koninklijk gezag mag uitoefenen. In Duitsland mag iemand pas president worden als hij 40 jaar of ouder is, zie artikel 54 Grundgesetz.
AMBTSTERMIJN In principe oefent de nieuwe koning het koninklijk gezag uit zolang hij of zij dat wenst, terwijl presidentschap aan een bepaalde termijn is gebonden; zowel in Frankrijk als in Duitsland is dat een termijn van vijf jaar.
REGERINGSLEIDER President en koning(in) zijn staatshoofden, geen regeringsleiders. Volgens de grondwet wordt de regering in Nederland geleid door de minister-president, in België door de Eerste Minister en in Denemarken door de Statsminister. In het Verenigd Koninkrijk is de Prime Minister regeringsleider. In republiek Duitsland is dat de Bundeskanzler. In republiek Frankrijk was dat tot begin deze week een Première ministre (Élisabeth Borne) en sinds enkele dagen een Premier ministre (Gabriel Attal).
KONINKRIJK Het koninkrijk Denemarken behelst een gebied dat groter is dan alleen ons buurland oostelijk van de Waddenzee en Noordzee. Het behelst bijvoorbeeld ook het Noord-Amerikaanse Groenland. Ook het Koninkrijk der Nederlanden behelst een groter gebied dan alleen die twaalf provincies in Europa. Er is immers ook het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden: de Zuid-Amerikaanse eilanden Aruba, Curaçao en Sint-Maarten. Ik laat Bonaire, Sint-Eustatius en Saba hier voor het gemak buiten beschouwing. De Deense grondwet geldt in het hele koninkrijk, zie artikel 1 Grundlov, terwijl de Nederlandse grondwet voor het merendeel alleen in Nederland geldt. Aruba, Curaçao en Sint-Maarten hebben dan ook hun eigen grondwetten, staatsregelingen genaamd. Zo beschouwd is het volgens mij dan ook minder juist om te spreken van de Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden.
STAATSVORM Regeringsvorm mag niet worden verward met staatsvorm. De staatsvorm van een land kan bijvoorbeeld zijn eenheidsstaat of federale staat. In een eenheidsstaat bezit alleen de nationale overheid soevereiniteit. In een federale staat is de soevereiniteit grondwettelijk verdeeld over nationale overheid en deelgebieden. Elke regeringsvorm kan eenheidsstaat of federale staat zijn. Zo zijn de monarchieën Nederland en Denemarken eenheidsstaten, maar is monarchie België een federale staat met als soevereine deelgebieden gemeenschappen en gewesten, zie artikel 1 van de Belgische Grondwet. Ook republiek Duitsland is een federale staat, met als soevereine deelgebieden Länder, zie artikel 20 Grundgesetz. Terwijl republiek Frankrijk een eenheidsstaat is.
Mr. Leon
Volgend blog: op of voor vrijdag 9 februari