Vrijdag 30 november 2017. In Frankrijk stemt men bij gemeenteraadsverkiezingen op lijsten. Op een lijst kunnen de kandidaten staan van een enkele politieke partij of van verschillende politieke partijen die meestal wel aan elkaar verwant zijn. Bijvoorbeeld een gezamenlijke lijst van enkele gematigd linkse partijen of een gezamenlijke lijst van enkele gematigd rechtse partijen. De lijst die de meeste stemmen krijgt van de kiezers wordt altijd fors beloond. In gemeenten met meer dan 1000 inwoners bestaat die beloning uit de helft van de gemeenteraadszetels! Deze premie heet prime majoritaire. De andere helft van de raadszetels wordt naar evenredigheid verdeeld over alle lijsten die meededen aan de verkiezingen. Alle lijsten, dat is inclusief de lijst die de premie ontving. Die lijst beschikt daardoor automatisch over een riante meerderheid in de gemeenteraad. Zelfs als de kiezers niet in meerderheid op haar hebben gestemd, beschikken de partijen op die lijst over een riante meerderheid. Dat is zo geregeld in de Franse Kieswet, de Code électoral (1: zie hieronder). In Nederland is er geen premie voor de lijst met de meeste stemmen: elke lijst krijgt het zetelaantal dat evenredig is aan het aantal stemmen dat op die lijst is uitgebracht (2). Frankrijk kiest voor zo’n prime majoritaire omdat men vreest dat gemeenten anders onbestuurbaar worden.
Verkiezingsrondes
Gemeenteraadsverkiezingen verlopen in een of twee rondes. Als een lijst in de eerste ronde meer dan de helft van de stemmen krijgt, is er slechts een ronde nodig. Anders volgt nog een tweede ronde. Bij een tweede ronde krijgt de lijst met de meeste stemmen de premie. Meerderheid van de stemmen is dan niet meer nodig. De andere helft van de raadszetels wordt – zoals gezegd – naar evenredigheid van de uitgebrachte stemmen over alle lijsten verdeeld, inclusief de lijst die de prime majoritaire kreeg.
Weren van kleine partijen
Als ik zeg verdeling over ”alle lijsten” is dat niet helemaal juist. Ten eerste: bij een tweede ronde alleen de lijsten die aan die tweede ronde hebben meegedaan en een lijst mag alleen aan de tweede ronde meedoen als hij in de eerste ronde minstens 10% van de stemmen heeft gekregen (3). Ten tweede: een lijst moet minstens 5% van de stemmen hebben gekregen. Een lijst die in de eerste en enige ronde of in de tweede ronde 4% van de stemmen heeft gekregen, krijgt dus geen enkele raadszetel. Een lijst die in de eerste ronde 8% van de stemmen heeft gekregen, krijgt zetels als er geen tweede ronde volgt. Maar hij krijgt geen enkele raadszetel als er wel een tweede ronde volgt. Heel soms kan zo’n lijst in gewijzigde samenstelling toch weer wel meedoen aan de tweede ronde (4).
Zittingsduur en omvang gemeenteraden
De laatste gemeenteraadsverkiezingen dateren uit (maart) 2014. Overal in Frankrijk werden toen raadsverkiezingen gehouden. De zittingsduur bedraagt zes jaar (5), zodat de volgende verkiezingen pas weer in 2020 zijn. In Nederland is dat vier jaar (6). De volgende verkiezingen zijn in 2018, ook in maart trouwens. Het aantal raadsleden in een gemeente is net als in Nederland afhankelijk van het aantal inwoners. Gemeenten tussen 100.000 en 150.000 inwoners hebben 55 raadsleden (7), dat is inclusief burgemeester (maire) en wethouders (adjoints). In Nederland heeft zo’n gemeente 39 raadsleden (8), maar dat is dan exclusief burgemeester en wethouders.
Orléans
Besançon en Orléans zijn gemeenten met 55 raadsleden. In Orléans heeft een lijst bij de eerste ronde in 2014 de meerderheid van de stemmen gekregen. Op deze lijst stonden de kandidaten van twee gematigd rechtse partijen. Met 53% van de stemmen kregen deze twee partijen 80% van de raadszetels, namelijk 44 zetels. De gezamenlijke lijst van twee gematigd linkse partijen kreeg met 23% van de stemmen 10% van de zetels, namelijk 6 zetels. Een derde lijst met 8% van de stemmen kreeg slechts 3% van de zetels, namelijk 2 zetels. Dat is ook weinig, maar als een tweede verkiezingsronde nodig was geweest, had deze lijst geen enkele raadszetel gehad. In Nederland zou de zetelverdeling niet 44, 6 en 2 zijn geweest maar 29, 12 en 4 (en bovendien nog zetels voor heel kleine partijen)!
Besançon
In het Oost-Franse Besançon haalde geen enkele lijst de meerderheid en was dus een twee ronde nodig. Twee lijsten hadden in de eerste ronde 7% en 6% van de stemmen gehaald. In Nederland zouden zij elk tussen de 3 en 4 raadszetels hebben gekregen. In Frankrijk kregen zij geen enkele raadszetel, want ze hadden te weinig stemmen gekregen om aan de tweede ronde te mogen meedoen. Van de lijsten die wel mochten meedoen in de tweede ronde haalde de gezamenlijke lijst van gematigd linkse partijen met 47% de meeste stemmen. Die partijen kregen daarmee 74% van de raadszetels, namelijk 41. De gezamenlijke lijst van gematigd rechtse partijen kreeg met 44% van de stemmen (slechts 3% minder stemmen) slechts 21% van de raadszetels, namelijk 12. In Nederland zou de zetelverdeling niet 41 en 12 maar 25 en 24 zijn geweest! Ook hier nog daarbovenop zetels voor heel kleine partijen.
De volgorde op de lijst bepaalt in Frankrijk welke kandidaat op de lijst een raadszetel krijgt. De kiezer kan dus geen voorkeursstem uitbrengen (9). In Nederland kan dat wel (10).
1 artikel L 262 Code électoral
2 artikel 129 lid 2 Grondwet juncto artikel P6 Kieswet
3 artikel L 264 Code électoral
4 artikel L 264 Code électoral
5 artikel L 227 Code électoral
6 artikel 129 Grondwet en artikel C4 Kieswet
7 artikel L225 Code électoral juncto artikel L2121-2 Code général des collectivités territoriales
8 artikel 8 Gemeentewet
9 artikel L 273-8 Code électoral
10 artikel P 15 Kieswet