Tag: Grondwet

Geplaatst op

Eerste Kamer Voorzitter

VRIJDAG 10 OKTOBER 2025 Afgelopen dinsdag heeft de Eerste Kamer een nieuwe voorzitter gekregen: Mei Li Vos. Een nieuwe voorzitter was nodig omdat de oude voorzitter (Jan Anthonie Bruijn) minister was geworden. Wie beslist wie Eerste Kamervoorzitter wordt en welke bevoegdheden heeft een Eerste Kamervoorzitter?

UIT EN DOOR Het is niet de regering maar de Eerste Kamer zelf die haar voorzitter kiest: de Eerste Kamervoorzitter wordt namelijk gekozen ‘uit en door’ de Eerste Kamerleden, zie artikel 61 Grondwet. Uit de Eerste Kamerleden: Vos was (en is) dus Eerste Kamerlid; zij is dat voor GroenLinks-PvdA. Bruijn was dat voor de VVD. Door de Eerste Kamerleden: het zijn de Eerste Kamerleden zelve die hun voorzitter kiezen. Dat besluit wordt bij meerderheid genomen, zie artikel 67 Grondwet. Bij het nemen van het besluit van afgelopen dinsdag waren alle 75 Kamerleden aanwezig; Vos kreeg 39 stemmen. Een nieuwe voorzitter was nodig, omdat Bruijn als minister geen Kamerlid kon blijven, zie artikel 57 Grondwet.

ONTSLAG Waarschijnlijk blijft Vos Kamervoorzitter tot ten minste medio 2027; dan is er een nieuwe Eerste Kamer en is er daarom opnieuw een voorzitterverkiezing, zie artikel 7 Reglement van Orde van de Eerste Kamer der Staten-Generaal (hieronder afgekort tot reglement). ‘Waarschijnlijk’: mits zij namelijk niet tussentijds wordt ontslagen: de Eerste Kamer kan haar voorzitter ontslaan als die niet meer het vertrouwen heeft van de Kamermeerderheid, zie ook artikel 7 reglement. 

UITSLAG Wat zijn de bevoegdheden van de Kamervoorzitter? Het is zo dat de voorzitter de werkzaamheden van de Eerste Kamer leidt, de punten formuleert waarover moet worden besloten en de uitslag vaststelt van gehouden stemmingen, de genomen besluiten uitvoert en de Kamer naar buiten vertegenwoordigt, zie artikel 10 reglement.  

COMMISSIES Bovendien is het de voorzitter die het aantal leden van een Kamercommissie bepaalt en die de commissievoorzitters benoemt, zie artikelen 30 en 31 reglement.

WOORD De voorzitter stelt ook de agenda vast van de (plenaire) vergadering van de Kamer (artikelen 49 e.v. reglement). Zij kan een Kamerlid het woord ontnemen als dat lid afwijkt van het onderwerp dat op de agenda staat, maar ook bijvoorbeeld als dat lid beledigende of bedreigende taal gebruikt (artikelen 72 e.v. reglement). In het laatste geval kan de voorzitter het Kamerlid ook verplichten om de vergadering te verlaten en zelfs om (tijdelijk) het hele Kamergebouw te verlaten.   

STILTE De voorzitter handhaaft de orde tijdens de vergaderingen van de (plenaire) kamer (artikel 10 reglement) en kan zo nodig de vergadering schorsen (artikel 56 reglement). Zij kan toehoorders laten verwijderen als die zich niet houden aan de gedragsregels die voor hen gelden. Toehoorders moeten bijvoorbeeld stilte in acht nemen en zich onthouden van tekenen van goed- of afkeuring (artikel 56 reglement).

VERENIGDE VERGADERING De voorzitter van de Eerste Kamer is ook de voorzitter van de verenigde vergadering, zie artikel 62 Grondwet. De verenigde vergadering is de gezamenlijke vergadering van Tweede en Eerste Kamer. Voor de verenigde vergadering geldt een apart reglement: het Reglement van Orde voor de Verenigde Vergadering der Staten-Generaal. De bevoegdheden van haar voorzitter komen in grote lijnen overeen met de bevoegdheden van de Eerste Kamervoorzitter die in het reglement van de Eerste Kamer staan, zie bijvoorbeeld artikelen 1, 2 en 56 van het reglement voor de verenigde vergadering.

TROONREDE Het houden van een verenigde vergadering gebeurt slechts af en toe. Zo houdt de koning zijn jaarlijkse Troonrede op de derde dinsdag van september in een verenigde vergadering (artikel 65 Grondwet). Dat is een verenigde vergadering waarin niet wordt gedebatteerd en geen besluiten worden genomen. In zo’n verenigde vergadering heeft de voorzitter een beperktere taak en minder bevoegdheden (artikel 53 reglement van de verenigde vergadering). Een ander voorbeeld van een verenigde vergadering waarin niet wordt gedebatteerd of besluiten worden genomen is die waarin de nieuwe koning wordt beëdigd en ingehuldigd (artikel 32 Grondwet).

TROUWEN Er zijn ook verenigde vergaderingen waarin wel wordt gedebatteerd en besluiten worden genomen, bijvoorbeeld die waarin aan de koning of iemand die koning kan worden toestemming wordt gegeven om te gaan trouwen (artikel 28 Grondwet). Dat debat gaat er niet over of de koning mag trouwen maar of de huwelijkspartner geschikt is (voor het Koninkrijk der Nederlanden). Wie trouwt zonder deze toestemming, doet automatisch afstand van het koningschap en/of kan geen koning meer worden. Waar het over de koning of het koningschap gaat is trouwens ook in veel andere gevallen een verenigde vergadering nodig.   

OORLOG Een heel ander geval waarin een verenigde vergadering nodig is betreft oorlog: voor een in oorlog verklaring door het Koninkrijk der Nederlanden is debat en besluit nodig in een verenigde vergadering (artikel 96 Grondwet).   

GRONDWETSWIJZIGING Enige tijd geleden is er een voorstel ingediend om de verenigde vergadering een belangrijke rol te geven bij het wijzigen van de Grondwet. Volgens geldend recht speelt de verenigde vergadering daarin geen enkele rol: slechts de Tweede Kamer en de Eerste Kamer afzonderlijk hebben volgens geldend recht een rol, zie artikel 137 Grondwet. De Tweede Kamer heeft inmiddels het voorstel aangenomen om de verenigde vergadering een belangrijke rol te geven. De Eerste Kamer heeft dat echter nog niet gedaan. Voor wijzigingen van de Grondwet is volgens het huidige artikel 137 Grondwet niet alleen nodig dat Tweede en Eerste Kamer elk afzonderlijk het wijzigingsvoorstel aannemen (de zogenaamde eerste lezing), maar ook dat het aldus door beide kamers aangenomen voorstel nogmaals door hen wordt aangenomen maar nu met een twee derde meerderheid (de zogenaamde tweede lezing). Tussen eerste lezing en tweede lezing moeten Tweede Kamerverkiezingen zijn gehouden. Het voorstel om de verenigde vergadering een belangrijke rol te geven houdt een wijziging van artikel 137 Grondwet in waardoor de tweede lezing voortaan in verenigde vergadering moet gebeuren. De voorzitter van de Eerste Kamer zal er een belangrijke rol bij krijgen als artikel 137 in werking treedt, want het willen wijzigen van de Grondwet is in de mode.         

BRONNEN Naast bovenstaande grondwetsartikelen en artikelen in het Reglement van Orde van de Eerste Kamer der Staten-Generaal en het Reglement van Orde voor de Verenigde Vergadering der Staten-Generaal is geraadpleegd de website van de Eerste Kamer; P.P.T. Bovend’Eert en H.R.B.M. Kummeling, Het Nederlandse parlement, p 253-268, Wolters Kluwer: 2024; P.P.T. Bovend’Eert, Tekst en Commentaar Grondwet en Statuut, artikelen 61, 62 en 65 Grondwet, Wolters Kluwer: 2018; J.W.A. Fleuren, Tekst en Commentaar Grondwet en Statuut, artikel 96 Grondwet, Wolters Kluwer: 2018; J.L.W. Broeksteeg, Tekst en Commentaar Grondwet en Statuut, artikel 137 Grondwet, Wolters Kluwer: 2018; Kamerstukken I, 2020/2021, 35533 Invoering van behandeling in verenigde vergadering van de tweede lezing van veranderingen in de Grondwet (eerste lezing).

Mr. Leon

Volgend blog op vrijdag 24 oktober 2025.

Geplaatst op

België heeft een nieuwe regering

VRIJDAG 7 FEBRUARI 2025 Afgelopen maandag is de nieuwe regering van België beëdigd. Die bestaat uit vijftien ministers. De minister-president – in België Eerste Minister geheten – is Bart de Wever. Wie ging over hun benoeming?

KONING+EEN MINISTER Volgens de Belgische Grondwet is het de Koning die een minister benoemt, zie artikel 96. Zo’n schriftelijk besluit van de koning kan echter volgens de Grondwet alleen gevolg hebben wanneer een zittende minister dat heeft medeondertekend, zie artikel 106. Eerst is De Wever tot Eerste Minister benoemd en daarna zijn de andere ministers benoemd. Aannemelijk is dat het besluit om De Wever te benoemen is medeondertekend door de zittende (demissionaire) Eerste Minister Alexander de Croo. Aannemelijk is ook dat de besluiten om de veertien andere ministers te benoemen zijn medeondertekend door De Wever, die toen inmiddels de zittende (missionaire) Eerste Minister was. 

KONING+EEN ANDER Ook in Nederland worden volgens de Nederlandse Grondwet de minister-president en de overige ministers bij koninklijk besluit benoemd, zie artikel 43, en is voor zo’n besluit medeondertekening nodig. Medeondertekening van de benoeming van de minister-president moet volgens die Grondwet gebeuren door de beoogde minister-president, zie artikel 48, en dus niet door de zittende minister-president of door een andere zittende minister. Afgelopen zomer was het dus Dick Schoof die (als ambteloos burger) medeondertekende. Hij was toen nog geen minister, want hij maakte geen deel uit van het demissionaire kabinet Rutte IV! Voor de benoemingsbesluiten van de andere ministers is volgens de Grondwet ook in Nederland medeondertekening door een zittende minister nodig; dat moet dan zelfs de zittende minister-president zijn. Afgelopen zomer was dat de inmiddels benoemde minister-president Schoof, zie weer artikel 48.    

PARLEMENT Nou is het natuurlijk niet zo dat de Belgische koning Filip en de demissionaire Eerste Minister De Croo met zijn tweetjes hebben bepaald wie de nieuwe Eerste Minister van België wordt. Er is namelijk ook nog het parlement, en in België geldt het parlementair stelsel. Dat betekent dat de Kamer van volksvertegenwoordigers de regering naar huis kan sturen door een motie van wantrouwen aan te nemen, zie artikel 96. In een kabinetsformatie wordt er daarom naar gestreefd dat de beoogde nieuwe regering kan steunen op een parlementaire meerderheid, in elk geval bij aanvang.   

DE WEVER Dat is met de regering-De Wever gelukt: deze regering steunt op een coalitie van vijf partijen die tezamen beschikken over 81 van de 150 zetels. Weliswaar vijf partijen en zelfs dan nog geen ruime meerderheid, maar in elk geval geen minderheidsregering. Die vijf partijen zijn de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) van Bart de Wever, Vooruit, Christen-Democratisch en Vlaams (cd&v), Mouvement Réformateur (MR) en Les Engagés. Het kabinet-Schoof in Nederland – ook in Nederland geldt een parlementair stelsel – is een coalitie van vier partijen die tezamen 88 van de 150 zetels bezitten. Minister-president Dick Schoof is partijloos.

VIJFTIEN De regering-De Wever bestaat dus uit 15 ministers. In de Belgische Grondwet is geregeld hoeveel ministers er maximaal mogen zijn: dat zijn er 15, zie artikel 99. De huidige regering heeft dus het maximumaantal. Hier bovenop mogen ook staatssecretarissen worden benoemd, zie artikel 104, maar de huidige regering heeft geen staatssecretarissen. In de Nederlandse Grondwet staat geen maximumaantal voor ministers. Het kabinet-Schoof bestaat uit 16 ministers en nog eens 13 staatssecretarissen.

VLAANDEREN Dit blog gaat over de federale regering van België. België heeft ook nog andere regeringen, bijvoorbeeld de regeringen van de gewesten. Zo is er de regering van het Vlaamse gewest (Vlaanderen) en de regering van het Waalse gewest (Wallonië), zie artikelen 121 en 139 van de Grondwet. De Vlaamse regering wordt geleid door Matthias Diependaele, een partijgenoot van De Wever. De functienaam van de Vlaamse regeringsleider is trouwens niet Eerste Minister maar minister-president.   

BRONNEN Naast de grondwetten van België en Nederland is geraadpleegd de bijdrage van P. Popelier in het boek Het staatsrecht van zeven Europese landen, Wolters Kluwer: 2018, de website monarchie.be (eedaflegging van de federale regering) en Wikipedia (regering De Wever, kabinet Schoof).

Mr. Leon

Volgende bijdrage op vrijdag 21 februari!

Geplaatst op

In Frankrijk is het kabinet-Attal nu demissionair

VRIJDAG 19 JULI 2024 Het Franse kabinet is sinds afgelopen dinsdag demissionair. Het Nederlandse kabinet-Rutte IV was dat tot begin deze maand ook. Wat is hetzelfde en wat is anders?

AFFAIRES COURANTES  Zowel in Frankrijk als in ons land is niet helemaal duidelijk wat een demissionair kabinet mag doen. In Frankrijk mag het alleen nog maar lopende zaken afhandelen. In Nederland mag het doen wat het in het belang van het koninkrijk noodzakelijk acht. Allebei nogal vaag.

DÉMISSION Nadat de uitslag van de vervroegde verkiezingen van de Franse Tweede Kamer bekend was gemaakt, diende de minister-president – Gabriel Attal – en zijn kabinet ontslag in bij de president. Dat is Emmanuel Macron. In ons land bood minister-president Mark Rutte het ontslag van zijn kabinet aan de Koning aan (dat was in juli 2023). In ons land gaat het dus om een ontslagaanvraag; in Frankrijk gaat het om démission, om ontslagneming, zie artikel 8 Constitution.

IN OVERWEGING De Koning neemt vervolgens de ontslagaanvraag in overweging. Dat gebeurt praktisch meteen na de aanbieding ervan. Daarbij verzoekt hij de minister-president, ministers en staatssecretarissen al datgene te blijven doen, wat zij in het belang van het koninkrijk noodzakelijk achten. Vanaf datzelfde moment is het kabinet demissionair.

DÉMISSION (2) Attal en zijn kabinet namen op 9 juli jl. ontslag. Dat betekent echter niet dat zij sinds die dag minister af zijn. Sterker nog: ze bleven nog een hele week missionaire ministers zoals ze dat ook in de afgelopen maanden waren geweest.

ACCEPTER Pas een week later – afgelopen dinsdag – werd het kabinet-Attal demissionair. Omdat president Macron pas toen de ontslagneming aanvaardde. De president had er ook voor kunnen kiezen om daarmee nog langer te wachten. Staatsrechtelijk is hij daarin vrij. Het genomen ontslag is aanvaard, maar desondanks blijven minister-president en alle ministers aan het werk om de lopende zaken af te handelen. Dat is wat in Frankrijk een demissionair kabinet wordt genoemd.

CEREMONIEEL Het ontslag van het Nederlandse demissionair kabinet-Rutte was op 2 juli. Op die dag werd het kabinet-Schoof benoemd en werd de ontslagaanvraag van minister-president Rutte en andere demissionaire ministers aanvaard. Pas op 2 juli zijn de minister-president en de andere ministers van Rutte-IV dus ontslagen. Een jaar later na hun indiening van de ontslagaanvraag. Zo’n ontslag gebeurt in de vorm van koninklijke besluiten. Er moet dus ook de handtekening van de Koning onder staan, zie artikel 48 Grondwet. Zijn ondertekening is noodzakelijk, maar hij zal niet weigeren om zijn handtekening te plaatsen onder de besluiten die de (beoogde) nieuwe minister-president hem voorlegt.

LIBERTÉ DE CHOIX Ook het kabinet-Attal zal demissionair blijven tot er een nieuw kabinet is benoemd. Dat wil zeggen: totdat de president een nieuwe minister-president en nieuwe ministers benoemt. Staatsrechtelijk mag de president benoemen wie hij wil als minister-president. Zijn handtekening onder het benoemingsbesluit is dus allesbehalve alleen maar ceremonieel. De president heeft meegedeeld dat hij wil afwachten hoe de politieke verhoudingen in de Assemblée nationale (de Franse Tweede Kamer) zich in de komende tijd ontwikkelen. Naar verluidt zou de benoeming van een nieuw kabinet best wel tot oktober op zich kunnen laten wachten: dat zou betekenen dat Frankrijk tijdens de Olympische Spelen die eind deze maand beginnen en tijdens de Paralympische Spelen die een maand later beginnen zijn huidige (demissionaire) kabinet-Attal behoudt.

BRONNEN Naast bovenstaande grondwetsartikelen zijn geraadpleegd online publicaties in dagblad Le Monde van 16 en 17 juli; P.P.T. Bovend’Eert e.a., Tekst & Commentaar Grondwet en Statuut, Wolters Kluwer: 2018; www.rijksoverheid.nl, bericht van 7 juli 2023 Minister-president Rutte biedt ontslag aan van kabinet.

Mr. Leon

Over twee weken een nieuwe bijdrage.