JEUDI LE 14 JUIN 2018. De Franse regering heeft half mei een wetsvoorstel ingediend voor de invoering van een kiesstelsel met beperkte evenredige vertegenwoordiging in de Assemblée nationale. Nu geldt daarvoor een ander kiesstelsel (1). Het wetsvoorstel maakt deel uit van bredere staatsrechtelijke hervormingen, réforme des institutions. Hieronder bespreek ik de voorgestelde wijzigingen van het kiesstelsel en welke parlementaire steun nodig is om ze aan te nemen.
Parlement Het Franse parlement zetelt in Parijs. Het bestaat uit twee kamers: Assemblée nationale en Sénat (3). Voor wetswijzigingen via het parlement is altijd steun nodig van de Assemblée nationale, maar niet altijd van de Sénat. In de Assemblée nationale bezit de grootste regeringspartij La République En Marche (LREM) meer dan de helft van het aantal zetels. Wetsvoorstellen van de regering zullen hier dus in beginsel op voldoende steun kunnen rekenen. In de Sénat is LREM een kleine partij, terwijl oppositiepartij Les Républicains hier met afstand de grootste is; het is afwachten of en in hoeverre wetsvoorstellen van de regering ook hier op voldoende steun kunnen rekenen (4).
Bestaande stelsel Assemblée nationale In de Franse Grondwet is geregeld (5) dat de burgers de kiezers zijn van de députés: het zijn dus rechtstreekse verkiezingen. In de Franse Kieswet is geregeld (6) dat voor de verkiezing van de députés heel Frankrijk verdeeld is over honderden kiesdistricten, circonscriptions. Voor die verkiezing geldt dus een districtenstelsel. In elk kiesdistrict wordt slechts één député gekozen. De burgers in een district zijn de kiezers. In de Franse Kieswet is verder geregeld (7) dat de député in zijn kiesdistrict wordt gekozen door middel van een meerderheidsstelsel, scrutin majoritaire: gekozen is de député die de meerderheid van de stemmen heeft gekregen. Soms is er al een winnaar na één verkiezingsronde; in andere gevallen is een tweede ronde nodig. Voor een overwinning in de eerste ronde moet de kandidaat in elk geval 50% van de stemmen halen (de absolute meerderheid). Als dat niet lukt en een tweede ronde nodig is, hoeft de winnaar in de tweede ronde slechts de meeste stemmen te halen (de relatieve meerderheid).
Voorgestelde wijzigingen kiesstelsel Heel Frankrijk blijft verdeeld over honderden kiesdistricten die een departement of een gedeelte daarvan beslaan. Echter: daaraan wordt straks een stelsel van evenredige vertegenwoordiging toegevoegd. Daardoor komt er een gemengd kiesstelsel. Er worden net als nu verkiezingen in elk kiesdistrict gehouden; een kandidaat stelt zich net als nu verkiesbaar in een bepaald kiesdistrict; de burgers in dat district kunnen hun stem uitbrengen op een van de kandidaten in hun kiesdistrict; in elk kiesdistrict wordt net als nu één kandidaat via het meerderheidsstelsel afgevaardigd naar de Assemblée nationale. Daaraan wordt straks een stelsel van evenredige vertegenwoordiging toegevoegd op nationaal niveau, circonscription unique; een kandidaat stelt zich verkiesbaar in het hele land door op een nationale lijst te staan; in heel Frankrijk kunnen de burgers hun stem uitbrengen op dezelfde kandidatenlijsten; hoe meer stemmen een lijst krijgt, hoe meer kandidaten op die lijst worden afgevaardigd als député naar de Assemblée nationale. De burger krijgt straks dus twee stemmen: een stem voor een kandidaat uit zijn (departementaal) district en een stem voor een nationale lijst met kandidaten. Hij brengt beide stemmen uit op dezelfde dag. De Assemblée nationale bestaat straks dus uit députés die zijn gekozen in departementale kiesdistricten via een meerderheidsstelsel en députés die zijn gekozen op een nationale lijst via evenredige vertegenwoordiging, respectievelijk 85% en 15% van de in totaal 404 députés (8).
Geen voorkeursstem De burger brengt zijn tweede stem uit op een nationale lijst. Op die lijst staan de kandidaten van eenzelfde politieke partij of van politieke partijen die met elkaar één lijst zijn aangegaan. De burger stemt op een lijst. Hij kan dus geen voorkeursstem uitbrengen, bijvoorbeeld door op een kandidaat op de lijst te stemmen. De volgorde op de lijst bepaalt welke kandidaten député worden: als een lijst genoeg stemmen krijgt voor tien zetels, dan worden de eerste tien kandidaten op de lijst député (9).
Kiesdrempel Er zijn 61 zetels te verdelen over de nationale lijsten. Een lijst heeft dus iets minder dan 2% van de stemmen nodig voor een député. Echter: er geldt een kiesdrempel van 5%. Een lijst heeft dus 5% van de stemmen nodig om députés in de Assemblée nationale te krijgen. Een lijst die minder stemmen krijgt, krijgt geen enkele député (10).
Man/vrouw Een lijst moet afwisselend uit mannen en vrouwen bestaan (11).
Parlementaire steun nodig voor wetsvoorstel Voor invoering van het voorgestelde gemengd kiesstelsel van de Assemblée nationale is – als het erop aankomt – uiteindelijk alleen steun nodig van de Assemblée nationale. Het zijn namelijk wetswijzigingen met de status van loi ordinaire. Daarvoor is op grond van de Franse Grondwet niet per se steun nodig van de Sénat (12).
NOTEN
Onderstaande wetsbepalingen zijn afkomstig van DILA. Code electoral 31.03.2018 https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070239. Constitution 06.03.2017 https://www.legifrance.gouv.fr/Droit-francais/Constitution. Onderstaande wetsvoorstellen met officiële toelichting zijn afkomstig van de officiële site van de Assemblée nationale.
1: zie over het bestaande kiesstelsel mijn bijdrage Wijziging kiesstelsel Franse parlement: deel I
3: artikel 24 Constitution luidt gedeeltelijk: Le Parlement vote la loi. Il contrôle l’action du Gouvernement. Il évalue les politiques publiques. Il comprend l’Assemblée nationale et le Sénat.
4: dagblad Le Figaro, 5 april 2018
5: Artikel 24 Constitution: Les députés à l’Assemblée nationale, dont le nombre ne peut excéder cinq cent soixante-dix-sept, sont élus au suffrage direct.
6: Artikel L 124 Code électoral: Le vote a lieu par circonscription. Artikel L 125 Code électoral (gedeeltelijk): Les circonscriptions sont déterminées conformément aux tableaux n° 1 pour les départements.
7: Artikel L 123 Code électoral: Les députés sont élus au scrutin uninominal majoritaire à deux tours. Artikel 126 Code électoral (gedeeltelijk): Nul n’est élu au premier tour de scrutin s’il n’a réuni :1° La majorité absolue des suffrages exprimés; 2° Un nombre de suffrages égal au quart du nombre des électeurs inscrits. Au deuxième tour la majorité relative suffit.
8: N° 976 ASSEMBLÉE NATIONALE CONSTITUTION DU 4 OCTOBRE 1958 QUINZIÈME LÉGISLATURE Enregistré à la Présidence de l’Assemblée nationale le 23 mai 2018. PROJET DE LOI pour une démocratie plus représentative, responsable et efficace, CHAPITRE IER Réforme de l’élection des députés, 1er Article, luidt (gedeeltelijk). « III. – Dans une circonscription unique, soixante et un députés sont élus au scrutin de liste à la représentation proportionnelle. Le scrutin a lieu le jour du premier tour de scrutin mentionné au I. ».
Het totale aantal députés wordt in de wetsvoorstellen met 30% verlaagd, van 577 nu tot 404 straks, zie daarover mijn bijdrage Wetsvoorstel verlaging aantal leden Franse parlement
9: N° 976 ASSEMBLÉE NATIONALE CONSTITUTION DU 4 OCTOBRE 1958 QUINZIÈME LÉGISLATURE Enregistré à la Présidence de l’Assemblée nationale le 23 mai 2018. PROJET DE LOI pour une démocratie plus représentative, responsable et efficace, CHAPITRE IER Réforme de l’élection des députés, 1er Article, luidt gedeeltelijk: Dans une circonscription unique, soixante et un députés sont élus au scrutin de liste à la représentation proportionnelle, sans panachage ni vote préférentiel. Le scrutin a lieu le jour du premier tour de scrutin mentionné au I. Dans les circonscriptions mentionnées au II et au III de l’article L. 123, les sièges sont attribués aux candidats d’après l’ordre de présentation sur chaque liste.
10: N° 976 ASSEMBLÉE NATIONALE CONSTITUTION DU 4 OCTOBRE 1958 QUINZIÈME LÉGISLATURE Enregistré à la Présidence de l’Assemblée nationale le 23 mai 2018. PROJET DE LOI pour une démocratie plus représentative, responsable et efficace, CHAPITRE IER Réforme de l’élection des députés, 1er Article, luidt gedeeltelijk: « Les listes qui n’ont pas obtenu au moins 5 % des suffrages exprimés ne sont pas admises à la répartition des sièges.
11: N° 976 ASSEMBLÉE NATIONALE CONSTITUTION DU 4 OCTOBRE 1958 QUINZIÈME LÉGISLATURE Enregistré à la Présidence de l’Assemblée nationale le 23 mai 2018. PROJET DE LOI pour une démocratie plus représentative, responsable et efficace, CHAPITRE IER Réforme de l’élection des députés, Article 2, luidt gedeeltelijk: « La liste est composée alternativement d’un candidat de chaque sexe.
12: Artikel 46 is dan niet van toepassing. Article 45 Constitution wel, en dat luidt (gedeeltelijk): Tout projet ou proposition de loi est examiné successivement dans les deux Assemblées du Parlement en vue de l’adoption d’un texte identique. Lorsque, par suite d’un désaccord entre les deux Assemblées, le Premier ministre (a) la faculté de provoquer la réunion d’une commission mixte paritaire chargée de proposer un texte sur les dispositions restant en discussion. Si la commission mixte ne parvient pas à l’adoption d’un texte commun ou si ce texte n’est pas adopté, le Gouvernement peut demander à l’Assemblée nationale de statuer définitivement.