VENDREDI LE 27 AVRIL 2018. De Franse regering heeft begin april haar plannen voor staatsrechtelijke hervormingen, réforme des institutions, verder uiteengezet. Er zijn onder andere plannen voor de invoering van een kiesstelsel met beperkte evenredige vertegenwoordiging. De wetsvoorstellen hiervoor worden in mei ingediend (1). Wat voor stelsel is er nu? Welke parlementaire steun is er nodig voor wijzigingen via de parlementaire weg?
Parlement Het Franse parlement zetelt in Parijs en bestaat uit twee kamers: Assemblée nationale en Sénat (2). Voor parlementaire wetswijzigingen is altijd steun nodig in de Assemblée nationale maar niet altijd in de Sénat. In de Assemblée nationale heeft de grootste regeringspartij La République En Marche (LREM) de absolute meerderheid. Wetsvoorstellen van de regering zullen hier dus op voldoende steun kunnen rekenen. In de Sénat is LREM een kleine partij, terwijl oppositiepartij Les Républicains met stip de grootste is; het is afwachten of en in hoeverre wetsvoorstellen ook hier op voldoende steun kunnen rekenen (3).
Stelsel Assemblée nationale In de Grondwet is geregeld (4) dat de burgers de kiezers zijn van de députés: het zijn dus rechtstreekse verkiezingen. In de Kieswet is geregeld (5) dat voor de verkiezing van de députés Frankrijk verdeeld is over honderden kiesdistricten, circonscriptions geheten. Er zijn er 577, dat is inclusief de districten buiten Europa. Voor die verkiezing geldt dus een districtenstelsel. In elk kiesdistrict wordt slechts één député gekozen. Heel af en toe valt het kiesdistrict samen met een departement. De meeste departementen bestaan echter uit meerdere kiesdistricten, sommige departementen hebben er zelfs meer dan 20. Vaker valt het kiesdistrict samen met een gemeente. Een gemeente kan ook uit meerdere kiesdistricten bestaan. De burgers in een district zijn de kiezers.
In de Kieswet is ook geregeld (6) dat de député in het kiesdistrict wordt gekozen door middel van een meerderheidsstelsel, scrutin majoritaire. Gekozen is de député die de meerderheid van de stemmen krijgt. Soms is er al een winnaar na één verkiezingsronde; in andere gevallen is een tweede ronde nodig. Voor een overwinning in de eerste ronde moet de kandidaat in elk geval 50% van de stemmen halen, dat heet de absolute meerderheid. Als dat niet lukt en een tweede ronde nodig is, hoeft de winnaar in de tweede ronde slechts de meeste stemmen te halen, dat heet de relatieve meerderheid.
Parlementaire steun nodig voor wijziging Assemblée nationale? Voor wijziging/afschaffing van de rechtstreekse verkiezing is steun nodig van beide kamers, omdat daarvoor een grondwetswijziging nodig is (7). Voor wijziging/afschaffing van het districtenstelsel en het meerderheidsstelsel is uiteindelijk alleen steun nodig van de Assemblée nationale, omdat daarvoor slechts de Kieswet moet worden gewijzigd (8).
Stelsel Sénat In de Grondwet is geregeld (9) dat de senatoren – anders dan de députés – niet rechtstreeks door de burgers worden gekozen maar dat zij in getrapte verkiezingen worden gekozen. Ook is daarin geregeld (10) dat de senaat de vertegenwoordiging van de lagere overheden is. In de Kieswet is geregeld (11) dat voor de verkiezing van de senatoren Frankrijk is verdeeld in kiesdistricten, net als voor de verkiezing van de députés, maar wel in veel minder kiesdistricten: ongeveer 100 kiesdistricten. Het overgrote deel van die districten valt samen met een departement. Het departement is dus meestal ook een kiesdistrict. In bijna alle departementen worden niet 1 maar minstens 2 senatoren gekozen.
In de Kieswet staat (12) dat het vooral gemeenteraadsleden zijn of afgevaardigden van gemeenteraden die een senator kiezen. Het gaat hier om raadsleden of raden van gemeenten die in het kiesdistrict liggen. De burgers hebben op hun beurt die gemeenteraadsleden gekozen.
In de Kieswet staat verder (13) dat sommige kiesdistricten slechts 1 of 2 senatoren kiezen; in de andere kiesdistricten worden 3 of meer senatoren gekozen. In het kiesdistrict waarin 1 of 2 senatoren worden gekozen, geldt het meerderheidsstelsel, scrutin majoritaire. Alleen de senator die de meerderheid van de stemmen haalt, is gekozen.
De meeste senatoren worden echter gekozen in kiesdistricten die 3 of meer senatoren leveren. In de Kieswet is geregeld (14) dat in die kiesdistricten het stelsel van evenredige vertegenwoordiging geldt, représentation proportionnelle. Een kandidaat heeft dan geen meerderheid van de stemmen nodig om gekozen te worden. Hij is gekozen als hij een bepaald percentage van de stemmen haalt die in het district zijn uitgebracht: elke senator die de kiesdeler haalt, is gekozen. De kiesdeler is het quotiënt van het totaal aantal uitgebrachte stemmen in het district en het totaal aantal senatoren dat het district levert.
Parlementaire steun nodig voor wijziging senaat? Voor wijziging van de getrapte verkiezing is een grondwetswijziging nodig, en dus altijd de steun van beide kamers nodig (15). Voor uitbreiding (of beperking) van het stelsel van evenredige vertegenwoordiging, lijkt mij geen steun van de senaat nodig, omdat daarvoor slechts de Kieswet gewijzigd hoeft te worden en deze Kieswet bepalingen geen bijzondere status hebben. Die wetsbepalingen zijn met name geen loi organique (15). En wat er nodig is voor wijzigingen in de samenstelling van de kiezers (nu: vooral gemeenteraadsleden) en voor wijziging/afschaffing van het districtenstelsel? Als ik me beperk tot de bewoordingen van de Grondwet en de Kieswet, denk ik dat ook hiervoor de steun nodig is van de senaat, maar ik heb zo mijn twijfels.
Conclusie: Voor de verkiezing van de Assemblée nationale geldt dus een districtenstelsel. In elk district kiezen de burgers één député door middel van een meerderheidsstelsel. Een departement bestaat uit meerdere districten. Ook voor de verkiezing van de Sénat geldt een districtenstelsel. In veruit de meeste districten worden twee of meer senatoren gekozen. De meeste senatoren worden in hun district niet door middel van een meerderheidsstelsel maar door middel van het stelsel evenredige vertegenwoordiging gekozen. Bij de senaat is dus al sprake van een zekere mate van evenredige vertegenwoordiging, maar dat is dan op het niveau van een kiesdistrict. Kiesdistrict is het departement.
NOTEN
Onderstaande wetsbepalingen zijn afkomstig van DILA. Code electoral 31.03.2018
https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070239
Constitution 06.03.2017 https://www.legifrance.gouv.fr/Droit-francais/Constitution
1: dagblad Le Figaro, 5 april 2018
2: artikel 24 Constitution
3: dagblad Le Figaro, 5 april 2018
4: Artikel 24 Constitution: Les députés à l’Assemblée nationale, dont le nombre ne peut excéder cinq cent soixante-dix-sept, sont élus au suffrage direct.
5: Artikel L 124 Code électoral: Le vote a lieu par circonscription. Artikel L 125 Code électoral (gedeeltelijk): Les circonscriptions sont déterminées conformément aux tableaux n° 1 pour les départements.
6: Artikel L 123 Code électoral: Les députés sont élus au scrutin uninominal majoritaire à deux tours. Artikel 126 Code électoral (gedeeltelijk): Nul n’est élu au premier tour de scrutin s’il n’a réuni :1° La majorité absolue des suffrages exprimés; 2° Un nombre de suffrages égal au quart du nombre des électeurs inscrits. Au deuxième tour la majorité relative suffit.
7: Artikel 89 Constitution (gedeeltelijk): L’initiative de la révision de la Constitution appartient concurremment au Président de la République sur proposition du Premier ministre et aux membres du Parlement. Le projet ou la proposition de révision doit être voté par les deux assemblées en termes identiques.
8: Article 45 Constitution (gedeeltelijk): Tout projet ou proposition de loi est examiné successivement dans les deux Assemblées du Parlement en vue de l’adoption d’un texte identique.
Lorsque, par suite d’un désaccord entre les deux Assemblées, le Premier ministre (a) la faculté de provoquer la réunion d’une commission mixte paritaire chargée de proposer un texte sur les dispositions restant en discussion. Si la commission mixte ne parvient pas à l’adoption d’un texte commun ou si ce texte n’est pas adopté, le Gouvernement peut demander à l’Assemblée nationale de statuer définitivement.
9: Artikel 24 Constitution (gedeeltelijk): Le Sénat, dont le nombre de membres ne peut excéder trois cent quarante-huit, est élu au suffrage indirect.
10: Artikel 24 Constitution (gedeeltelijk): Le Sénat, dont le nombre de membres ne peut excéder trois cent quarante-huit, est élu au suffrage indirect. Il assure la représentation des collectivités territoriales de la République.
11: Artikel L 279 Code électoral: Les sièges des sénateurs représentant les départements sont répartis conformément au tableau n° 6 annexé au présent code. Tableau no 6 Election des sénateurs.
12: Artikel L 280 Code électoral (gedeeltelijk): La composition du collège électoral appelé à élire les sénateurs assure, dans chaque département, la représentation des différentes catégories de collectivités territoriales et de la diversité des communes, en tenant compte de la population qui y réside. Ce collège électoral est composé : 1° Des députés et des sénateurs ; 2° Des conseillers régionaux de la section départementale correspondant au département; 3° Des conseillers départementaux ; 4° Des délégués des conseils municipaux ou des suppléants de ces délégués.
Artikel L 284 Code électoral (gedeeltelijk): Les conseils municipaux élisent parmi leurs membres dans les communes de moins de 9 000 habitants: un délégué pour les conseils municipaux de sept et onze membres; trois délégués pour les conseils municipaux de quinze membres; cinq délégués pour les conseils municipaux de dix-neuf membres; sept délégués pour les conseils municipaux de vingt-trois membres; quinze délégués pour les conseils municipaux de vingt-sept et vingt-neuf membres.
Artikel L 285 Code électoral: Dans les communes de 9 000 habitants et plus, tous les conseillers municipaux sont délégués de droit. En outre, dans les communes de plus de 30 000 habitants, les conseils municipaux élisent des délégués supplémentaires à raison de 1 pour 800 habitants en sus de 30 000.
13: Artikel L 294 Code électoral: Dans les départements où sont élus deux sénateurs ou moins, l’élection a lieu au scrutin majoritaire à deux tours. Nul n’est élu sénateur au premier tour du scrutin s’il n’a réuni: 1° La majorité absolue des suffrages exprimés ; 2° Un nombre de voix égal au quart des électeurs inscrits. Au second tour de scrutin, la majorité relative suffit. En cas d’égalité des suffrages, le plus âgé des candidats est élu.
14: Artikel L 295 Code électoral: Dans les départements où sont élus trois sénateurs ou plus, l’élection a lieu à la représentation proportionnelle suivant la règle de la plus forte moyenne, sans panachage ni vote préférentiel. Sur chaque liste, les sièges sont attribués aux candidats d’après l’ordre de présentation.
15: Artikel 89 Constitution (gedeeltelijk): L’initiative de la révision de la Constitution appartient concurremment au Président de la République sur proposition du Premier ministre et aux membres du Parlement. Le projet ou la proposition de révision doit être voté par les deux assemblées en termes identiques. Article 45 Constitution (gedeeltelijk): Tout projet ou proposition de loi est examiné successivement dans les deux Assemblées du Parlement en vue de l’adoption d’un texte identique. Lorsque, par suite d’un désaccord entre les deux Assemblées, le Premier ministre (a) la faculté de provoquer la réunion d’une commission mixte paritaire chargée de proposer un texte sur les dispositions restant en discussion. Si la commission mixte ne parvient pas à l’adoption d’un texte commun ou si ce texte n’est pas adopté, le Gouvernement peut demander à l’Assemblée nationale de statuer définitivement. Article 46 Constitution (gedeeltelijk): Les lois auxquelles la Constitution confère le caractère de lois organiques sont votées et modifiées dans les conditions suivantes. La procédure de l’article 45 est applicable. Les lois organiques relatives au Sénat doivent être votées dans les mêmes termes par les deux assemblées.
Eén antwoord op “Wijziging kiesstelsel Franse parlement: deel I”