VRIJDAG 5 APRIL 2024 Gisteren bestond de NAVO tot op de dag nauwkeurig 75 jaar. Wat is het voor een organisatie? Hoe worden besluiten genomen? Wat is de rol van de Secretaris-Generaal?
VERDRAG NAVO is een afkorting voor Noord-Atlantische Verdragsorganisatie. Het is dus een organisatie die door middel van een verdrag is opgericht. Dat is het Noord-Atlantisch Verdrag. Het is de ondertekening hiervan – op 4 april 1949 te Washington – die gisteren werd herdacht.
LANDEN De NAVO is een organisatie van landen. Momenteel zijn 32 landen er lid van. Nederland was er in 1949 bij, net als Frankrijk. Bijna alle EU-landen zijn NAVO-lid, met uitzondering van bijvoorbeeld Ierland en Oostenrijk. Er zijn ook leden die niet bij de Europese Unie horen, zoals het Verenigd Koninkrijk en Turkije. Ten slotte zijn ook twee niet-Europese landen lid: de Verenigde Staten en Canada.
VETO Nieuwe landen zijn welkom, zolang het tenminste Europese landen zijn, én alle oude leden met hun komst instemmen, zie artikel 10 van het verdrag. De laatste twee landen die toetraden zijn Finland (vorig jaar) en Zweden (dit jaar). Deze Noord-Europese landen hadden vanwege de Russische invasie in Oekraïne al eerder lid willen worden, maar oude leden zoals Turkije stemden daar toen niet mee in.
OPZEGGING Een lid kan zijn lidmaatschap opzeggen; de opzegtermijn is een jaar, zie artikel 13 van het verdrag. Van dat recht heeft Frankrijk gebruik gemaakt. In 1966 heeft dit land het NAVO-lidmaatschap opgezegd, omdat ze het niet eens was met de grote invloed van de Amerikanen binnen de organisatie. De Gaulle was toen president. Pas in 2009 is het land weer volwaardig NAVO-lid geworden; dat gebeurde onder president Sarkozy.
RAAD Het belangrijkste orgaan van de NAVO is de Noord-Atlantische Raad. Elk lid heeft hierin een zetel, zie artikel 9 van het verdrag. De zetel wordt bezet door een vast iemand. Voor Nederland is dat een diplomaat. Hij heeft de status van ambassadeur. De raad komt bijeen in Brussel. Dat gebeurt minstens eens per week. Voorzitter is de Secretaris-Generaal.
CONSENSUS De Noord-Atlantische Raad neemt alleen besluiten als alle leden ermee instemmen. Als één lid het niet eens is met een besluit, dan komt dit besluit niet tot stand. Het is vooral de taak van de Secretaris-Generaal om ervoor te zorgen dat alle leden op één lijn komen.
SECRETARIS-GENERAAL De Secretaris-Generaal is de hoogste ambtenaar van de NAVO. Het is geen militaire functie. Hij of zij wordt benoemd door de regeringen van de lidstaten. Nodig is dat alle lidstaten met een benoeming instemmen. De Secretaris-Generaal is meestal de enige persoon in de NAVO waarvan burgers de naam weten. Dat heeft er ook mee te maken dat het de belangrijkste woordvoerder is van de organisatie.
EX PREMIERS Momenteel is Jens Stoltenberg Secretaris-Generaal. Dat is hij nu al tien jaar. Hij stopt er over enkele maanden mee. Hiervoor was hij minister-president van Noorwegen. Mark Rutte gaat hem waarschijnlijk opvolgen, hoewel er nog enkele regeringen zijn die twijfelen over hun stem (waaronder Turkije en Roemenië). Rutte zou de derde (ex) minister-president op rij zijn van een land die Secretaris-Generaal van de NAVO wordt. In de decennia vóór dit drietal (tot begin jaren vijftig) waren het hooguit ministers die Secretaris-Generaal werden. Je zou hieruit kunnen afleiden dat het ambt is gegroeid in aanzien.
4 UIT 14? Rutte zou de vierde Nederlander zijn die het ambt bekleedt. Landgenoten die hem voorgingen waren de ex-ministers Jaap de Hoop Scheffer (tot 2009), Joseph Luns (tot 1984) en Dirk Stikker (tot 1964). De vierde Nederlander van veertien secretarissen-generaal! 14 mannen trouwens. Andere landen die een Secretaris-Generaal hebben ‘geleverd’ waren – behalve Noorwegen en Nederland – het Verenigd Koninkrijk, Spanje, Denemarken, Italië en België. Er is dus nog nooit een Fransman in de functie benoemd. Volgens afspraak mag een Amerikaan of Canadees geen Secretaris-Generaal worden. Volgens diezelfde afspraak leveren alleen deze twee landen de hoogste militaire functionarissen van de NAVO.
NATO NAVO is de Nederlandse afkorting. In het Engels is het NATO, in het Frans is het OTAN. De ander landen gebruiken als afkorting OTAN of NATO (de meesten gebruiken NATO).
BRONNEN Verdragstekst, Website nato.int, Wikipedia (relations entre La France et l’OTAN), Wikipedia (Secretaris-Generaal van de NAVO), website nos.nl (dinsdag 2 april).
Mr. Leon
Volgend blog: volgende week vrijdag (waarschijnlijk)