DINSDAG 2 OKTOBER 2018 Volgende week zondag 14 oktober zijn er in België in het hele land gemeenteraadsverkiezingen.
589 België heeft 589 gemeenten verdeeld over drie gewesten: Vlaanderen, Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De meeste gemeenten liggen in Vlaanderen, zoals Aalst, Antwerpen, Brugge, Dendermonde en Gent. De wet- en regelgeving voor de gemeenteraadsverkiezingen in de drie gewesten is niet helemaal dezelfde. Voor zover de regels uiteenlopen, schrijf ik hieronder alleen over de Vlaamse regels.
Wie mag stemmen Vanaf 18 jaar mag in beginsel iedereen die in de gemeente woont gaan stemmen. Wie niet de Belgische nationaliteit heeft, maar wel EU-burger is, mag na een officieel verzoek ook gaan stemmen. Andere vreemdelingen mogen dat pas nadat ze vijf jaar rechtmatig in België hebben gewoond én bovendien verklaren dat ze de Grondwet en het Europees Mensenrechtenverdrag naleven.
Stemmen moet In België is het uitbrengen van je stem niet alleen een recht, maar is de kiesgerechtigde in beginsel ook verplicht om naar het stembureau te gaan. Er geldt een wettelijke opkomstplicht. Wie daaraan niet voldoet, kan gestraft worden met een (weliswaar lage) boete. En wie vier gemeenteraadsverkiezingen niet naar het stembureau gaat, kan soms gedurende een bepaalde periode geen ambtenaar meer worden of als ambtenaar promotie maken.
Openingstijden De stembureaus zijn in Nederland in het algemeen open van half 8 ’s ochtends tot 9 uur ’s avonds. Maar zo ruim zijn de openingstijden in België niet: de kiezers worden tot de stemming toegelaten van 8 uur ’s morgens tot 1 uur ’s middags.
Hulp in stemhokje Alleen iemand met een lichamelijke beperking mag zich in het stemhokje laten bijstaan, net als in Nederland.
Meer dan één stem De kiezer mag op het stembiljet meer dan één bolletje rood kleuren. Op het stembiljet staan net als in Nederland de kandidatenlijsten (met de naam van de politieke partijen erboven). De kiezer mag zijn stem geven aan één van de kandidatenlijsten: lijststem geheten. De kiezer mag bovendien een voorkeursstem uitbrengen op één kandidaat of zelfs op meer kandidaten: naamstem geheten. Lijststem en alle naamstemmen moeten op dezelfde kandidatenlijst worden uitgebracht. De kiezer mag ook alleen een lijststem uitbrengen.
Verdelen van de stemmen Meestal zal het aantal stemmen dat op een kandidatenlijst is uitgebracht onvoldoende zijn om alle kandidaten op die lijst gemeenteraadslid te maken. Dan moeten de stemmen worden verdeeld over de kandidaten. Hoe gaat dat in zijn werk? Uh ja, hoe gaat dat eigenlijk in zijn werk? Ik begrijp het – in grote lijnen – als volgt, maar weet niet helemaal zeker of ik het bij het juiste eind heb. Alle lijststemmen gaan eerst naar de kandidaten met de hoogste plaatsen op de lijst. Lijststemmen worden toegevoegd aan de naamstemmen van de kandidaat; de lijststemmen die hij niet nodig heeft, gaan naar de volgende kandidaat op de lijst. Naamstemmen ”blijven” bij de kandidaat die ze gekregen heeft. De volgorde van de kandidatenlijst – vastgesteld door de politieke partij – is dus wel degelijk van belang. En het maakt dus verschil of een kiezer alleen naamstemmen uitbrengt of ook een lijststem. En als ik me niet vergis, werkt het zo dat hoe meer naamstemmen een individuele kiezer uitbrengt, des te minder de lijstvolgorde wordt doorbroken zoals die is vastgesteld door de politieke partij.
BRONNEN
Artikel 140 Lokaal en Provinciaal Kiesdecreet van 8 juli 2011 luidt (gedeeltelijk): De kiezer kan geldig stemmen door het uitbrengen van: 1° een lijststem, als hij akkoord gaat met de volgorde waarin de kandidaten op de lijst voorkomen; 2° een naamstem, meerdere naamstemmen op eenzelfde lijst of een lijststem in combinatie met een of meer naamstemmen binnen dezelfde lijst, als hij de volgorde waarin de kandidaten op die lijst voorkomen, wil wijzigen.
Artikel 8 luidt (gedeeltelijk) : Om gemeenteraadskiezer te zijn, moet men 1° Belg zijn; 2° de leeftijd van achttien jaar hebben bereikt; 3° in de bevolkingsregisters van de gemeente ingeschreven zijn; 4° zich niet bevinden in één van de gevallen van uitsluiting of schorsing.
Artikel 11 luidt (gedeeltelijk): (..) kunnen onderdanen van de andere lidstaten van de Europese Unie eveneens de hoedanigheid van gemeenteraadskiezer verwerven als zij voldoen aan de kiesvoorwaarden, vermeld in artikel 8 en als zij voor 1 augustus van het jaar waarin de gewone verkiezing van de gemeenteraden plaats heeft hun wil te kennen hebben gegeven om dat stemrecht in België uit te oefenen.
Artikel 13 luidt (gedeeltelijk): (..) kunnen onderdanen van de staten die geen lid zijn van de Europese Unie eveneens de hoedanigheid van gemeenteraadskiezer verwerven als zij voldoen aan de andere kiesvoorwaarden, vermeld in artikel 8.
Artikel 14 luidt (gedeeltelijk): Om te kunnen worden ingeschreven op de kiezerslijst moeten de personen, vermeld in artikel 13, bij de gemeente waar zij hun hoofdverblijfplaats hebben, een schriftelijke aanvraag indienen met vermelding van: 3° een verklaring waarin de indiener van de aanvraag zich ertoe verbindt de Grondwet, de wetten van het Belgische volk en het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden na te leven. De personen, vermeld in artikel 13, moeten kunnen bewijzen dat ze op het ogenblik van de indiening van de aanvraag vijf jaar ononderbroken hun hoofdverblijfplaats in België hebben, gedekt door een wettelijk verblijf.
Artikel 250 luidt: Deelneming aan de stemming is verplicht.
Artikel 253 luidt (gedeeltelijk): Een eerste, niet gewettigde onthouding wordt naargelang van de omstandigheden gestraft met een berisping of met een geldboete van vijf euro tot tien euro. Bij herhaling is de geldboete tien euro tot vijfentwintig euro. Een vervangende gevangenisstraf wordt niet uitgesproken. Met behoud van de toepassing van de voormelde strafbepalingen wordt de kiezer, als de niet-gewettigde onthouding ten minste viermaal voorkomt binnen vijftien jaar, voor tien jaar van de kiezerslijsten geschrapt en kan hij gedurende die tijd geen benoeming, bevordering of onderscheiding krijgen van een openbare overheid.
Artikel 254 luidt: Hij die zijn stemplicht verzuimt bij een gemeenteraadsverkiezing na een zelfde verzuim te hebben begaan bij een andere verkiezing, en omgekeerd, is niet in staat van herhaling. De bepalingen van dit artikel, als ze de herhaling van een niet-gewettigd verzuim van de stemplicht betreffen, vinden alleen toepassing als de verkiezingen van dezelfde aard zijn.
Artikel 143 luidt (gedeeltelijk): De kiezers worden tot de stemming toegelaten van 8 tot 13 uur.
Artikel 138 luidt (gedeeltelijk): Een kiezer die wegens lichamelijke beperkingen niet in staat is om zich alleen naar het stemhokje te begeven of om zelf zijn stem uit te brengen, mag zich met toestemming van de voorzitter door iemand laten geleiden of bijstaan
Artikel 165: Het stemcijfer van iedere lijst wordt bepaald door alle stembiljetten op te tellen waarop een geldige stem is uitgebracht bovenaan op de lijst of op een of meer kandidaten van die lijst.
Artikel 169: Als het aantal kandidaten van een lijst groter is dan het aantal zetels dat aan die lijst toekomt, worden de verkozenen door het gemeentelijk hoofdbureau aangewezen op basis van de naamstemmen en een overdracht van de lijststemmen.
De aanwijzing van de verkozenen en hun opvolgers gebeurt op de volgende manier:
1° per lijst wordt het verkiesbaarheidscijfer op de volgende manier berekend: ((stemcijfer van de lijst) X (aantal zetels aan die lijst toegekend)) / (aantal zetels aan die lijst toegekend +1)
2° het aantal over te dragen stemmen wordt op de volgende manier berekend :
((aantal stembiljetten met een lijststem, vermeld in artikel 155, § 3, eerste lid, 1°) X (aantal zetels aan die lijst toegekend)) / 3
3° het aantal stemmen vermeld in 2° wordt als volgt overgedragen : de toe te kennen stembiljetten worden toegevoegd aan de naamstemmen die de eerste kandidaat van de lijst heeft behaald, om het verkiesbaarheidscijfer van die lijst vermeld in 1°, te bereiken. Als er een overschot is, wordt dat op vergelijkbare wijze toegekend aan de tweede kandidaat, vervolgens aan de derde enzovoort, tot het aantal over te dragen stemmen, vermeld in 2°, uitgeput is;
4° de zetels worden toegekend aan de kandidaten in afnemende grootte van het aantal stemmen dat zij hebben behaald, na de overdracht van de stemmen, vermeld in 3°. Bij gelijk stemmenaantal is de volgorde van voordracht op de lijst beslissend;