Categorie: Buitenland

o.a. Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, België en VS

Geplaatst op

Er is weer een nieuwe Amerikaanse president

VRIJDAG 8 NOVEMBER 2024 Afgelopen dinsdag was het Election Day in de Verenigde Staten. Inmiddels is duidelijk dat Donald Trump de verkiezingen gewonnen heeft. Voordat hij de nieuwe president wordt, volgen er nog drie belangrijke constitutionele momenten. Die zijn op 17 december, 6 januari en 20 januari a.s. Waarom zijn die dagen zo belangrijk?

17 DECEMBER Op 17 december brengen de electors hun stem uit. Hoezo dat dan? Dat is toch al afgelopen dinsdag gebeurd? Nee, afgelopen dinsdag hebben de Amerikaanse burgers hun stem uitgebracht, maar zij hebben hun stem uitgebracht op electors. Ik kan dit woord vertalen met kiesmannen of met kiesvrouwen, maar om niet steeds te hoeven dubbelen kies ik voor kiesvrouw. Een kiesvrouw is iemand die heeft beloofd op welke presidentskandidaat zij haar stem zal uitbrengen op 17 december. Zij deed die belofte lang voordat de Amerikaanse burgers op 5 november gingen stemmen, zodat zij toen wisten welke kiesvrouw in hun kiesdistrict op Kamala Harris, welke op Donald Trump en eventueel welke nog op een andere presidentskandidaat zal gaan stemmen.

INDIRECTE VERKIEZING Amerikanen kiezen hun president dus via tussenpersonen (de kiesvrouwen). Zij kiezen hun president dus niet direct, maar indirect. Wie op Kamala Harris wil stemmen, stemde op een kiesvrouw die heeft beloofd om daarop te stemmen op 17 december. Wie op Donald Trump wil stemmen, stemde op een kiesvrouw die heeft beloofd om daarop te stemmen op 17 december.

VERKIEZINGSUITSLAG? Donald Trump heeft afgelopen dinsdag de verkiezingen gewonnen. Dat is waar, maar de Amerikaanse burgers hebben alleen nog maar op de kiesvrouwen gestemd. De kiesvrouwen zelf moeten nog hun stem gaan uitbrengen, op 17 december. In de meeste deelstaten gaat het zo dat alle kiesvrouwen van dezelfde deelstaat stemmen op dezelfde presidentskandidaat. Ze stemmen namelijk allemaal op de presidentskandidaat die afgelopen dinsdag in de meeste kiesdistricten van die deelstaat heeft gewonnen. Dat doen dus ook de kiesvrouwen die hebben beloofd om op de andere kandidaat te zullen stemmen. Pas als de kiesvrouwen hun stem hebben uitgebracht, staat definitief vast wie de nieuwe president gaat worden. Zie voor dit alles de Amerikaanse Grondwet, article II, Section I zoals dat luidt sinds de Twelfth Amendment, en wat de deelstaten hierover zelf in hun eigen grondwetten hebben geregeld.

6 JANUARI De stemming van de kiesvrouwen op 17 december is geheim. Hun verzegelde stemmen worden pas open gemaakt op 6 januari. Dat gebeurt in een verenigde vergadering van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Pas dan ook worden de stemmen van de kiesvrouwen geteld en wordt definitief duidelijk welke presidentskandidaat de absolute meerderheid van de stemmen heeft gekregen. Die kandidaat wordt president. Toen senatoren en afgevaardigden vier jaar geleden daarmee bezig waren – dat was op 6 januari 2020 – bestormden Trumpaanhangers het parlementsgebouw!

VICEPRESIDENT Die verenigde vergadering wordt geleid door de vicepresident van de VS, zie Article I, Section 2 en Article II, Section I zoals dat luidt sinds de Twelfth Amendment van de Amerikaanse Grondwet. Vier jaar geleden was dat de vicepresident van Trump. Op 6 januari 2025 zal dat Kamala Harris zijn. Wat zou er niet allemaal kunnen zijn gebeurd als uit de verkiezingen van afgelopen dinsdag niet Trump maar Harris als winnaar naar voren was gekomen? 

20 JANUARI Op 20 januari ten slotte is het Inauguration Day. Het is de dag waarop het presidentschap van Joe Biden eindigt en dat van Donald Trump begint, zie over deze dag het Twentieth Amendment van de Amerikaanse Grondwet.

BRONNEN Naast bovenstaande bepalingen uit de Amerikaanse Grondwet zijn geraadpleegd Wikipedia (United States presidential election), Wikipedia (United States Electoral College) en Wikipedia (Chiafalo v. Washington).

Mr. Leon

De volgende verschijnt op vrijdag 22 november!

Geplaatst op

In Frankrijk is het kabinet-Attal nu demissionair

VRIJDAG 19 JULI 2024 Het Franse kabinet is sinds afgelopen dinsdag demissionair. Het Nederlandse kabinet-Rutte IV was dat tot begin deze maand ook. Wat is hetzelfde en wat is anders?

AFFAIRES COURANTES  Zowel in Frankrijk als in ons land is niet helemaal duidelijk wat een demissionair kabinet mag doen. In Frankrijk mag het alleen nog maar lopende zaken afhandelen. In Nederland mag het doen wat het in het belang van het koninkrijk noodzakelijk acht. Allebei nogal vaag.

DÉMISSION Nadat de uitslag van de vervroegde verkiezingen van de Franse Tweede Kamer bekend was gemaakt, diende de minister-president – Gabriel Attal – en zijn kabinet ontslag in bij de president. Dat is Emmanuel Macron. In ons land bood minister-president Mark Rutte het ontslag van zijn kabinet aan de Koning aan (dat was in juli 2023). In ons land gaat het dus om een ontslagaanvraag; in Frankrijk gaat het om démission, om ontslagneming, zie artikel 8 Constitution.

IN OVERWEGING De Koning neemt vervolgens de ontslagaanvraag in overweging. Dat gebeurt praktisch meteen na de aanbieding ervan. Daarbij verzoekt hij de minister-president, ministers en staatssecretarissen al datgene te blijven doen, wat zij in het belang van het koninkrijk noodzakelijk achten. Vanaf datzelfde moment is het kabinet demissionair.

DÉMISSION (2) Attal en zijn kabinet namen op 9 juli jl. ontslag. Dat betekent echter niet dat zij sinds die dag minister af zijn. Sterker nog: ze bleven nog een hele week missionaire ministers zoals ze dat ook in de afgelopen maanden waren geweest.

ACCEPTER Pas een week later – afgelopen dinsdag – werd het kabinet-Attal demissionair. Omdat president Macron pas toen de ontslagneming aanvaardde. De president had er ook voor kunnen kiezen om daarmee nog langer te wachten. Staatsrechtelijk is hij daarin vrij. Het genomen ontslag is aanvaard, maar desondanks blijven minister-president en alle ministers aan het werk om de lopende zaken af te handelen. Dat is wat in Frankrijk een demissionair kabinet wordt genoemd.

CEREMONIEEL Het ontslag van het Nederlandse demissionair kabinet-Rutte was op 2 juli. Op die dag werd het kabinet-Schoof benoemd en werd de ontslagaanvraag van minister-president Rutte en andere demissionaire ministers aanvaard. Pas op 2 juli zijn de minister-president en de andere ministers van Rutte-IV dus ontslagen. Een jaar later na hun indiening van de ontslagaanvraag. Zo’n ontslag gebeurt in de vorm van koninklijke besluiten. Er moet dus ook de handtekening van de Koning onder staan, zie artikel 48 Grondwet. Zijn ondertekening is noodzakelijk, maar hij zal niet weigeren om zijn handtekening te plaatsen onder de besluiten die de (beoogde) nieuwe minister-president hem voorlegt.

LIBERTÉ DE CHOIX Ook het kabinet-Attal zal demissionair blijven tot er een nieuw kabinet is benoemd. Dat wil zeggen: totdat de president een nieuwe minister-president en nieuwe ministers benoemt. Staatsrechtelijk mag de president benoemen wie hij wil als minister-president. Zijn handtekening onder het benoemingsbesluit is dus allesbehalve alleen maar ceremonieel. De president heeft meegedeeld dat hij wil afwachten hoe de politieke verhoudingen in de Assemblée nationale (de Franse Tweede Kamer) zich in de komende tijd ontwikkelen. Naar verluidt zou de benoeming van een nieuw kabinet best wel tot oktober op zich kunnen laten wachten: dat zou betekenen dat Frankrijk tijdens de Olympische Spelen die eind deze maand beginnen en tijdens de Paralympische Spelen die een maand later beginnen zijn huidige (demissionaire) kabinet-Attal behoudt.

BRONNEN Naast bovenstaande grondwetsartikelen zijn geraadpleegd online publicaties in dagblad Le Monde van 16 en 17 juli; P.P.T. Bovend’Eert e.a., Tekst & Commentaar Grondwet en Statuut, Wolters Kluwer: 2018; www.rijksoverheid.nl, bericht van 7 juli 2023 Minister-president Rutte biedt ontslag aan van kabinet.

Mr. Leon

Over twee weken een nieuwe bijdrage.

Geplaatst op

Verkiezingen in Engeland en Frankrijk

VRIJDAG 28 JUNI 2024 Aanstaande zondag zijn er in Frankrijk parlementaire verkiezingen en aanstaande donderdag is dat in het Verenigd Koninkrijk het geval. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen van parlementaire verkiezingen in Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk?

150 EN MEER Eerst even het aantal Kamerleden. Dat verschilt per land. De Nederlandse Tweede Kamer heeft 150 Kamerleden, zie artikel 51 van de Grondwet. Het Britse House of Commons heeft er 650. De Franse Assemblée nationale heeft er 577, zie artikel LO119 van de Code électoral.De Code électoral is de kieswet van Frankrijk.

4 of 5 De Nederlandse Tweede Kamer heeft een zittingsduur van vier jaar, tenzij er vervroegde verkiezingen worden gehouden, zie artikel 52 van de Grondwet. Bij het House of Commons en de Assemblée nationale is dat vijf jaar, zie artikel 4 van de Dissolution and Calling of Parliament Act 2022 en zie artikel LO121 van de Code électoral.

18 Wie mogen hun stem uitbrengen? Dat is in alle landen hetzelfde: 18 jaar en de Nederlandse, Britse of Franse nationaliteit hebben, zie artikel 54 van de Grondwet, artikel 1 van de Representation of the People Act 1983 en artikel L2 van de Code électoral. In het Verenigd Koninkrijk is niet altijd de Britse nationaliteit vereist.

KRING Tweede Kamerleden worden gekozen in kieskringen, zie artikel E1 van de Kieswet. Er zijn 20 kieskringen, waarvan 19 in Nederland. Per kieskring worden meerdere Kamerleden gekozen. Wie zich kandidaat stelt in de ene kieskring, mag dat ook doen in een of meer andere kieskringen.

CONSTITUENCY Dat is anders in het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk. Britse Kamerleden worden gekozen in kiesdistricten (constituencies). Er zijn 650 kiesdistricten. Per kiesdistrict wordt één Kamerlid gekozen. Wie zich kandidaat stelt voor het Kamerlidmaatschap, mag dat in slechts één kiesdistrict doen.

CONSCRIPTION Ook Franse Kamerleden worden gekozen in kiesdistricten (conscriptions), zie artikel L124 van de Code électoral. Frankrijk heeft ongeveer 550 kiesdistricten. Net als in het Verenigd Koninkrijk wordt per kiesdistrict slechts één Kamerlid gekozen. En ook hier geldt: wie zich kandidaat stelt voor het Kamerlidmaatschap, mag dat in slechts één kiesdistrict doen, zie artikel L156.

LIJSTEN Kandidaten voor de Tweede Kamer staan op een kandidatenlijst waarboven (bijna altijd) de naam van een of meer politieke partijen staat, zie artikel G2 van de Kieswet. Er staat bijvoorbeeld VVD, GroenLinks-PvdA of NSC. Op zo’n kandidatenlijsten staan altijd meerdere kandidaten. Dat kunnen er wel 80 zijn, zie artikel H6 van de Kieswet.

KANDIDATEN Dat is anders in het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk. Britse kandidaten staan niet op een kandidatenlijst. Natuurlijk stellen de meeste kandidaten zich meestal wél verkiesbaar namens een politieke partij. Bijvoorbeeld namens Conservative Party, Labour Party of Lib Dems. Er zijn geen kandidatenlijsten, want elke partij heeft slechts één kandidaat per kiesdistrict.

KANDIDATEN Ook de Franse kandidaten staan niet op een kandidatenlijst. Ook zij stellen zich meestal wél verkiesbaar namens een politieke partij of een alliantie van partijen. Bijvoorbeeld namens de (radicaalrechtse) partij Rassemblement national, de (linkse) alliantie Nouveau Front populaire of de (centrum) alliantie van regeringspartijen Ensemble. Ook hier geldt: er zijn geen kandidatenlijsten, want elke partij of alliantie heeft slechts één kandidaat per kiesdistrict.

½ PROCENT De Tweede Kamerkandidaat die in alle kieskringen gezamenlijk een (ruime) 1/2 % van alle stemmen krijgt die in het hele land zijn uitgebracht heeft in elk geval een Kamerzetel gewonnen – dat is namelijk de kiesdeler – maar onder omstandigheden kan ook een nog veel lager percentage voldoende zijn, zie de artikelen van Hoofdstuk P van de Kieswet.

FPTP Dat is anders in het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk. De Britse kandidaat die in zijn kiesdistrict de meeste van de uitgebrachte stemmen krijgt heeft gewonnen. Dit is het First Past The Post, afgekort tot FPTP. Eén verkiezingsdag oftewel ronde voldoet dan ook altijd in het Verenigd Koninkrijk.  

1 TOUR In Frankrijk is het anders dan in ons land, maar ook anders dan in het Verenigd Koninkrijk. De Franse kandidaat die in zijn kiesdistrict meer dan de helft van alle uitgebrachte stemmen krijgt heeft gewonnen, mits het aantal op hem uitgebrachte stemmen bovendien 25% of meer is dan het aantal kiesgerechtigden in het kiesdistrict, zie artikel L126 van de Code électoral. Als hij niet zoveel stemmen krijgt is een tweede ronde nodig. Die wordt een week later gehouden, dit keer is dat op zondag 6 juli. Die 25% van de kiesgerechtigden is in de praktijk een heus obstakel, want net als in Nederland gaat ook in Frankrijk lang niet elke kiesgerechtigde stemmen.

2 TOURS Het gebeurt niet vaak dat een kandidaat in de eerst ronde voor de Franse parlementsverkiezingen voldoende stemmen haalt (in het Frans ‘tour’ genaamd). In het overgrote deel van de kiesdistricten zal er dan ook een tweede ronde worden gehouden. Aan de tweede ronde mogen alleen de kandidaten meedoen op wie in de eerste ronde tenminste zoveel stemmen zijn uitgebracht als 12,5% van het aantal kiesgerechtigden in het kiesdistrict. Als dat maar één kandidaat is, dan mag de kandidaat die na hem de meeste stemmen heeft gekregen toch ook meedoen. Als geen enkele kandidaat aan die 12,5% voldoet, dan mogen diezelfde twee kandidaten toch meedoen. Andere kandidaten uit de eerste ronde mogen niet meer meedoen. Zie artikel 162 van de Code électoral.

BRONNEN Naast de bovenstaande wetten, is geraadpleegd L.F.M. Besselink e.a., Het staatsrecht van 7 Europese landen, Wolters Kluwer: 2018, website Parliament.uk (house of commons).

Mr. Leon

Volgende week is er weer een nieuwe bijdrage.

Geplaatst op

Emmanuel Macron wil snel nieuwe verkiezingen

WOENSDAG 12 JUNI 2024 Afgelopen zondag heeft Emmanuel Macron – de president van Frankrijk – besloten tot het houden van vervroegde verkiezingen voor de Assemblée nationale. Dat is hun Tweede Kamer. De verkiezingen vinden al eind deze maand plaats, namelijk op zondag 30 juni. Waarom op zo’n korte termijn?

DISSOLUTION Het zijn vervroegde verkiezingen, want de huidige Assemblée nationale is krap twee jaar geleden gekozen en had dus eigenlijk nog drie jaar te gaan, zie artikel LO121 van de Franse Kieswet (Code électoral). Waarom nu al vervroegde verkiezingen willen houden?

COUP DE TONNERRE Dat vereist enige achtergrondkennis van de Franse politiek. Afgelopen zondag waren de Europese verkiezingen in Frankrijk. Kort na het sluiten van de stembureaus heeft Macron zijn besluit bekendgemaakt. Uit de exitpolls bleek dat zijn partij slechts 14% van de stemmen had gekregen, terwijl de grote rivaal bij die verkiezingen ruim 31% van de stemmen had gekregen. Dat kwam aan als een donderslag bij heldere hemel. Macron’s partij heet Renaissance, die van de grote rivaal heet Rassemblement national.

MINORITAIRE De Franse regering is sinds de verkiezingen van twee jaar geleden een minderheidsregering. Macron’s eigen partij heeft samen met de twee coalitiepartijen bij lange na geen meerderheid. Er zijn drie grote oppositiepartijen die samen wél een meerderheid hebben. De grootste oppositiepartij is het radicaal-rechtse Rassemblement national, van Marine Le Pen.

OPPOSITION De andere twee oppositiepartijen zijn het linkse NUPES en de centrumrechtse Republikeinen. Deze drie oppositiepartijen zijn dus zeer verschillend. Voor een parlementaire meerderheid is de steun van één oppositiepartij voldoende. In de afgelopen twee jaar is echter gebleken dat die steun er vaak niet was zodat er geen meerderheid bestond voor de plannen en voorstellen van de regering. Een enkele keer konden de oppositiepartijen door onderlinge afstemming bijna zelfs een motie van wantrouwen tegen de regering aangenomen krijgen.

DISCRÈTEMENT Macron heeft zijn besluit om vervroegde verkiezingen te houden maandenlang voorbereid. Slechts een handjevol mensen waren daarbij betrokken en van op de hoogte. Voor veel ministers was het besluit een verrassing, net als voor de coalitiepartijen. De avond van de Europese verkiezingen was bedacht als een van de mogelijke momenten van bekendmaking, namelijk als de resultaten van die verkiezing heel erg zouden tegenvallen (en dat was het geval). Oké, maar waarom dan nog in dezelfde maand verkiezingen willen houden?

20 JOURS AU MOINS Dat heeft te maken met de grondwet en met dé nationale feestdag in Frankrijk. In artikel 12 van de Franse grondwet (‘Constitution’) staat namelijk dat verkiezingen moeten worden gehouden tussen de twintig en veertig dagen nadat het besluit is bekendgemaakt. De verkiezingsdag is vastgesteld op zondag 30 juni. In Frankrijk worden verkiezingen trouwens altijd op zondag gehouden, zie artikel L55 van de Franse Kieswet. 30 juni is de 21e dag en is dus in overeenstemming met artikel 12 van de grondwet. Het was grondwettelijk echter ook twee weken later mogelijk geweest. Waarom is niet van deze mogelijkheid gebruik gemaakt?

14 JUILLET Omdat het twee weken later zondag 14 juli is. Op die dag kan het niet, want dat is de nationale feestdag van Frankrijk. ‘Quatorze Juillet’ is de dag waarop de bestorming van de Bastille-gevangenis van 1789 wordt herdacht waarmee de Franse Revolutie begon. Oké, maar waarom dan niet in elk geval één week later verkiezingen gehouden, op zondag 7 juli?

DIMANCHE SUIVANT Omdat er voor de nationale parlementaire verkiezingen in Frankrijk altijd twee achtereenvolgende zondagen moeten worden gereserveerd, zie artikelen L56 en L123 van de Franse Kieswet. Als 7 juli de eerste verkiezingszondag zou zijn, dan is 14 juli dus de tweede. En die viel af. Maar waarom eigenlijk niet de zondag na 14 juli als eerste verkiezingszondag (21 juli)?  

40 JOURS AU PLUS Omdat volgens artikel 12 van de grondwet beide zondagen binnen de 40 dagen termijn moeten liggen. De laatste dag van die termijn is 19 juli. Zondag 21 juli is daarom te laat, zondag 28 juli dus sowieso.

NEDERLAND? Ook in Nederland zijn vervroegde verkiezingen van de Tweede Kamer mogelijk. Die zijn o.a. vorig jaar gehouden. Hoe is het hier eigenlijk geregeld?

REGERING In Nederland is het de regering die kan besluiten tot het houden van vervroegde Tweede Kamerverkiezingen, zie artikel 64 lid 1 Grondwet. Zoals het in Frankrijk de president is, zo is het in ons land de regering die hiertoe kan besluiten. Net als in Frankrijk is daarvoor ook in ons land geen toestemming of goedkeuring nodig van de volksvertegenwoordiging.

3 MAANDEN In Nederland moet de nieuw gekozen Tweede Kamer binnen drie maanden na het besluit samenkomen, zie artikel 64 lid 2 Grondwet. In de tussentijd zullen er dus verkiezingen moeten zijn gehouden. Zoals gezegd is de huidige Tweede Kamer na vervroegde verkiezingen gekozen. De regering (Rutte IV) heeft begin september vorig jaar besloten om vervroegde verkiezingen te houden. Dat was nog geen twee jaar na de reguliere verkiezingen. Verkiezingen waren in november, en begin december kwam de huidige Tweede Kamer voor het eerst samen. In ons land staat er dus voor het houden van verkiezingen geen minimumtermijn in de grondwet en is de maximumtermijn heel wat langer dan in Frankrijk.

BRONNEN Naast bovenstaande artikelen zijn geraadpleegd de online versie van afgelopen maandag en dinsdag gepubliceerde artikelen in dagblad Le Monde; P.P.T. Bovend’Eert & H.R.B.M. Kummeling, Het Nederlandse parlement, Wolters Kluwer: 2017; P.P.T. Bovend’Eert e.a., Tekst & Commentaar Grondwet en Statuut, Wolters Kluwer: 2018; het Besluit van 8 september 2023, houdende de ontbinding van de Tweede Kamer der Staten-Generaal (gepubliceerd in het Staatsblad 2023, 302); Wikipedia (Franse nationale feestdag).

Mr. Leon

Volgende week vrijdag 21 juni weer een nieuwe bijdrage!

Geplaatst op

Speaker of the House en de voorzitter van de Tweede Kamer

VRIJDAG 26 APRIL 2024 Afgelopen zaterdag heeft het Huis van Afgevaardigden van de Verenigde Staten een maatregelenpakket aangenomen voor militaire en financiële steun aan Oekraïne. Een zeer ruime meerderheid stemde vóór. De stemming werd al maanden geleden verwacht. Het lijkt erop dat de voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden het echter pas afgelopen zaterdag in stemming wilde brengen. Hij wordt Speaker of the House genoemd. Beschikt de voorzitter van de Nederlandse Tweede Kamer ook over zulke bevoegdheden? 

PLENAIR Net als in ons land worden in Amerika voorstellen eerst in een parlementaire commissie behandeld en volgt daarna de plenaire behandeling ervan en de stemming erover. Het bepalen van de dag waarop een voorstel plenair wordt behandeld en in stemming wordt gebracht is een voorbeeld van de regeling van werkzaamheden.

REGELING VAN WERKZAAMHEDEN De regeling van werkzaamheden is in Nederland een bevoegdheid van de Tweede Kamer zelf. Dus niet van haar voorzitter. Het zijn de 150 Tweede Kamerleden die bij meerderheid besluiten over de regeling van werkzaamheden, zie artikel 8.8.1. Reglement van Orde (van de Tweede Kamer).

VOORSTELLEN De Tweede Kamervergadering waarop de regeling van werkzaamheden aan de orde is vindt in het algemeen eenmaal in de week plaats. De voorzitter doet dan wél voorstellen, maar dat mogen individuele Kamerleden ook doen, zie artikel 8.8.1.   

ONDERVOORZITTERS Voordat de voorzitter zijn voorstellen doet, voert hij vaak eerst overleg in het Presidium. Het Presidium bestaat uit hem en alle ondervoorzitters van de Tweede Kamer, zie artikel 3.5 Reglement van Orde. Er zijn zes ondervoorzitters, afkomstig uit zes verschillende fracties (vooral de grotere).

CONCLUSIE In ons land beschikt de voorzitter van de Tweede Kamer dus niet over de bevoegdheid om te beslissen over wanneer voorstellen plenair worden behandeld en in stemming worden gebracht.

BENOEMING De Speaker in de VS wordt trouwens net als de voorzitter van de Tweede Kamer in Nederland benoemd door de Kamerleden, zie artikel 61 van onze Grondwet en Section 2 van de Constitution of the United States. Een Kamermeerderheid beslist daarover. In ons land worden ook de andere leden van het Presidium – de ondervoorzitters – door en uit de Tweede Kamer benoemd, zie artikelen 3.6 van het Reglement van Orde.

KAMERLID Zoals hierboven bleek heeft de Speaker meer bevoegdheden. Maar er zijn meer verschillen. Ik noem er hier twee. Ten eerste eist onze grondwet dat de voorzitter een Kamerlid is, in Amerika is dat niet het geval. Tot nu toe was echter elke Speaker een Kamerlid.

PARTIJLEIDER Ten tweede wordt in Amerika degene die tot Speaker is benoemd ook ‘leader of the body’s majority party’. De majority party is zijn eigen partij. Huidige Speaker Mike Johnson is dus ook leader of the body’s Republican party geworden. Weliswaar is een ander Republikeins Kamerlid – Steve Scalise –  ‘House Majority Leader’, maar dat wordt gezien als de ‘second highest position in House Republican leadership’, zo staat het op de website van het Huis van Afgevaardigden. In Nederland daarentegen is de Kamervoorzitter niet de leider van zijn partij in die Kamer. Een Kamervoorzitter volgt in de praktijk bij stemmingen juist wat zijn fractie stemt.    

BRONNEN Behalve de hierboven genoemde bronnen zijn geraadpleegd: NRC van afgelopen maandag; Eric Janse de Jonge, Amerikaans staatsrecht, 2012 (Wolf Legal Publishers), bladzijde 121; P.P.T. Bovend’Eert en H.R.B.M. Kummeling, Het Nederlands parlement, 2017 (Wolters Kluwer), bladzijden 192 en 193; Wikipedia (zoekwoord: Speaker of the United States House of Representatives).

Mr. Leon

Volgend blog verschijnt volgende week vrijdag 3 mei.

Geplaatst op

Wat de rol is van de Franse president bij de benoeming van de premier

VRIJDAG 2 FEBRUARI 2024 Frankrijk heeft enkele weken geleden een nieuwe premier gekregen. De nieuwe premier ministre van Frankrijk heet Gabriel Attal. Zijn onmiddellijke voorganger was Elisabeth Borne. Wat voor rol had de president van Frankrijk bij hun benoemingen?

PRÉSIDENT De president van Frankrijk is het staatshoofd (chef de l’Etat). De premier is de regeringsleider (chef du Gouvernement), zie artikel 21 van de grondwet. 

KONING In Nederland is de koning het staatshoofd en is de premier (de minister-president) feitelijk de regeringsleider. Benoeming en ontslag van de premier gebeuren per koninklijk besluit, zie artikel 43 van de grondwet. Zo’n besluit is niet mogelijk zonder handtekening van de koning, zie artikel 47 van de grondwet.

FORMALITEIT Het al dan niet plaatsen van zijn handtekening is hier echter geen zelfstandige beslissing van de koning. Het is de kabinetsformateur die samen met de fractievoorzitters van de coalitiepartijen in de Tweede Kamer beslist wie de nieuwe premier wordt.

MOTIE VAN WANTROUWEN De rol van deze fractievoorzitters heeft te maken met de werking van de vertrouwensregel: de kabinetsformatie is erop gericht een kabinet te vormen (met de premier als de feitelijke regeringsleider) dat geacht mag worden het vertrouwen te hebben van een parlementaire meerderheid. Als blijkt dat dit vertrouwen er niet is, bijvoorbeeld na een aangenomen motie van wantrouwen, moet de premier zijn ontslag aanbieden aan de Koning. De vertrouwensregel staat niet in onze grondwet, het is een voorbeeld van ongeschreven staatsrecht. Voor het welsagen van een kabinetsformatie is tegenwoordig vereist dat dat kamerfracties uit de Tweede Kamer die een parlementaire meerderheid vertegenwoordigen, instemmen met het formatieresultaat.

MOTION DE CENSURE Ook in de grondwet van Frankrijk staat dat de president – hun staatshoofd – de premier benoemt en ontslaat, zie artikel 8. En ook in Frankrijk geldt de vertrouwensregel zodat de premier zijn ontslag moet aanbieden als de Tweede Kamer (Assemblée nationale) het vertrouwen in hem opzegt, bijvoorbeeld na een aangenomen motie van wantrouwen (motion de censure). In Frankrijk staat die vertrouwensregel zelfs in de grondwet, zie artikelen 20 en 50. Is het daar dan net als in ons land zo dat het staatshoofd niet zelfstandig kan beslissen wie de nieuwe premier wordt?    

COHABITATION In een boek uit 2016 schrijven Franse staatsrechtgeleerden dat ondanks artikel 8 van de Franse grondwet de president slechts in beperkte mate zelfstandig kan beslissen wie de nieuwe premier ministre wordt (hij heeft hier volgens hen slechts liberté relativisée). Dat heeft te maken met de politieke verhoudingen in de Franse politiek. In die politieke verhoudingen is het steeds zo dat één politieke partij meer dan de helft van de Kamerzetels bezet. Feitelijk bepaalt die Kamerfractie in belangrijke mate wie de nieuwe premier ministre wordt. Dat kan zijn de partij van de president, maar het kan ook de oppositiepartij zijn. In dat laatste geval is er sprake van cohabitation.    

MACRON (1) Maar sinds Emmanuel Macron president bestaan deze politieke verhoudingen volgens mij niet meer in Frankrijk. Macron werd in 2017 voor de eerste keer president. Bij de parlementaire verkiezingen die enkele maanden later plaatsvonden behaalde de door hemzelf opgerichte partij – La République en marche – een ruime absolute meerderheid in de Assemblée nationale.

MACRON (2) President en de partij met een absolute meerderheid aan Kamerzetels behoorden dus tot dezelfde partij. Toch is aannemelijk dat de president grotendeels (als het al niet 100% was) zelfstandig besliste over wie premier ministre werd, omdat die partij pas een jaar daarvoor was opgericht, de president de oprichter was en er tot kort voor de parlementaire verkiezingen de scepter zwaaide. De nieuwe premier ministre werd in eerste instantie Edouard Philippe, daarna Jean Castex en nog later Elisabeth Borne. Vijf jaar later – in 2022 – wordt Macron opnieuw verkozen tot president. Echter, bij de parlementaire verkiezingen die in dat jaar ook werden gehouden, behaalde zijn partij geen absolute meerderheid dit keer. De partij van de president houdt sindsdien een minderheid van de Kamerzetels.

OPPOSITION Toch is het niet zo dat één oppositiepartij sindsdien de meerderheid van de Kamerzetels bezet. De situatie is sindsdien zo dat slechts drie oppositiepartijen gezamenlijk de meerderheid van de Kamerzetels bezetten. Dat zijn de linkse partijen verenigd in de NUPES, de populistisch-rechtse Rassemblement National en de centrum-rechtse Republikeinen. Deze drie fracties houden er onderling zulke verschillende standpunten op na, dat ze niet in staat waren om een regering te vormen en een nieuwe premier ministre aan te wijzen. Het was in 2022 dan ook opnieuw president Macron die zelfstandig besliste wie de nieuwe premier ministre werd. Dat werd in eerste instantie (opnieuw) Elisabeth Borne. Enkele weken geleden is zij echter ‘vervangen’ door Gabriel Attal; ik denk dat ook de keuze voor Attal een zelfstandige beslissing van Macron was. Borne en Attal zijn dus regeringsleiders van een minderheidsregering, zelfs als je de steun van de twee andere coalitiepartijen meerekent (Horizons en MoDem). La République en marche heet trouwens tegenwoordig Renaissance.   

MOTION DE CENSURE? De onderlinge verdeeldheid tussen NUPES, Rassemblement National en de Republikeinen staat er ook aan in de weg dat het parlement het vertrouwen in de regering opzegt, en daardoor de regering naar huis kan sturen. Dat zou ook onmiddellijk na haar aantreden kunnen gebeuren. Er zijn in de afgelopen twee jaar heel wat moties van wantrouwen ingediend, maar geen enkele daarvan is aangenomen. De meeste maakten tot nu toe geen schijn van kans, op eentje na. In maart vorig jaar werd deze motion de censure op slechts negen stemmen na aangenomen (9 van de 577!). Dat had de regering vooral te danken aan enkele Republikeinse Kamerleden die de motie niet wilden steunen. Die motie van wantrouwen werd trouwens ingediend naar aanleiding van de pensioenhervormingen (verhoging pensioenleeftijd van 62 naar 64 jaar). Zoals gezegd beslist president Macron zelfstandig over de benoeming van een nieuwe premier (en dus het ontslag van de oude). Ook voor hem was deze motie van wantrouwen toen geen reden om een nieuwe premier ministre te benoemen; dat gebeurde namelijk pas ruim negen maanden, in januari 2024.

CONCLUSIE De rol van president Emmanuel Macron bij de benoemingen van de laatste vier premiers in Frankrijk was dus heel groot.

BRONNEN Website denederlandsegrondwet.nl, eenvoudige uitleg op artikel 43; professor Paul Bovend’Eert in het boek Tekst en Commentaar op Grondwet en Statuut (2018), bladzijden 100 – 102; Droit constitutionnel, 19e druk (2016), uitgeverij Dalloz, bladzijde 708-709; Wikipedia: via Renaissance (parti).

Mr. Leon

Volgend blog: waarschijnlijk op vrijdag 9 februari

Geplaatst op

Senaatsverkiezingen in Frankrijk

VRIJDAG 6 OKTOBER 2023 Twee weken geleden – op 24 september – waren er in Frankrijk Senaatsverkiezingen. In Nederland is er ook een Senaat; dat is de Eerste Kamer. Wie kiest de senatoren in Frankrijk?    

CONSEIL MUNICIPAL De Franse senatoren worden net als de Nederlandse Eerste Kamerleden niet rechtstreeks gekozen door de burgers. Bij de Senaatsverkiezingen in Frankrijk zijn vooral de  gemeenteraden betrokken. 95% van de kiezers zijn namelijk de gemeenteraadsleden of kiesmannen die door gemeenteraden zijn gekozen. In kleine gemeenten (tot 9000 inwoners) kiest de gemeenteraad een of meer kiesmannen; in de andere gemeenten brengt elk gemeenteraadslid zelf een stem uit op een kandidaat-senator; in de grotere gemeenten (vanaf 30.000 inwoners) is het bovendien zo dat de gemeenteraad een of meer kiesmannen kiest, zie de Franse Kieswet (Code électoral) artikelen L280 e.v. en LO286.1 e.v. Kiesmannen doen maar één ding: hun stem uitbrengen op een kandidaat-senator.

MELENCHON Die grote invloed van de gemeenteraden heeft gevolgen voor de politieke verhoudingen in het parlement. Het Franse parlement bestaat uit twee Kamers: de Assemblée nationale en de Senaat. De Assemblée nationale wordt rechtstreeks door de Franse burgers gekozen. Terwijl in de Assemblée nationale de grootste regeringspartij 30% van de zetels in handen heeft (dat is de partij Renaissance van Emmanuel Macron), houdt diezelfde partij in de Senaat krap 6% van de zetels. Datzelfde gaat op voor de oppositiepartijen. De grootste oppositiepartij – de Rassemblement National van Marine Le Pen – heeft 15% van de zetels in de Assemblée nationale en nog geen 1% van de zetels in de Senaat. De tweede oppositiepartij – La France insoumise van Jean-Luc Mélenchon – heeft 13% van de zetels in de Assemblée nationale en geen enkele zetel in de Senaat!

REPUBLIKEINEN Terwijl de derde oppositiepartij – de Republikeinen – 10% van de zetels in de Assemblée nationale houdt en 38% (!) van de Senaatzetels; de Republikeinen zijn in de Senaat dan ook veruit de grootste partij. Deze politieke verhoudingen zijn er niet alleen in de nieuwe Senaat van na de verkiezingen, maar waren er ook al in de oude Senaat. De Franse regering is tegenwoordig een minderheidskabinet. Zowel in de Assemblée nationale als in de Senaat zijn de regeringspartijen in de minderheid. Maar in de Assemblée nationale zijn zoals gezegd de grootste oppositiepartijen La France insoumise van Mélenchon en de Rassemblement National van Le Pen, terwijl dat in de Senaat de Republikeinen zijn. Die laatste partij heeft daar in procenten bijna anderhalf keer zoveel zetels dan de andere twee in de Assemblée tezamen. Tussen elk van deze drie partijen bestaan grote politiek-inhoudelijke verschillen; dat komt natuurlijk tot uiting in hun stemgedrag. Bovendien stellen de Republikeinen zich tegenover de regering veel constructiever op dan die andere twee oppositiepartijen; dat blijkt bijvoorbeeld uit het niet steunen van moties van wantrouwen die tegen de regering zijn ingediend.      

BELGIË Ook in ons land en in onze buurlanden wordt de Senaat niet rechtstreeks gekozen door de burgers. In Nederland wordt de Eerste Kamer vrijwel helemaal gekozen door de leden van de Provinciale Staten, zie artikel 55 Grondwet. In België worden de senatoren aangewezen door de parlementen van de gewesten en van de gemeenschappen, en zijn er enkele senatoren die door de senatoren worden gekozen, zie artikel 67 (Belgische) Grondwet.

DUITSLAND In Duitsland bestaat de Bondsraad uit de regeringen van de Länder, zie artikel 51 Duitse Grondwet. Van elke deelstaat hebben enkele ministers zitting in de Bondsraad. In het Verenigd Koninkrijk worden de leden van het House of Lords benoemd door de regering of hebben automatisch zitting door ambt (bisschoppen) of geboorte (hertogen), zie Wikipedia. Het Deense parlement tenslotte heeft slechts één Kamer: het Folketing; het Folketing wordt rechtstreeks door de burgers gekozen, zie Wikipedia. Er zijn belangrijke verschillen tussen de bevoegdheden van onze Eerste Kamer, Belgische Senaat, Duitse Bundesrat, Britse House of Lords en Franse Sénat.

Mr. Leon

Volgend blog: op vrijdag 3 november of lees eerder het nieuwe blog op privaatrechtpraktijk.nl

Geplaatst op

Parlementair verzet in Frankrijk tegen hogere pensioenleeftijd

VRIJDAG 26 MEI 2023 In Frankrijk is onlangs een wet aangenomen waarin de pensioenleeftijd wordt verhoogd van 62 naar 64 jaar. Daartegen was veel verzet, zowel in de samenleving als in het parlement. Waaruit bestond het parlementair verzet en is dat nu voorbij?

STAKINGEN Eerst even het maatschappelijk verzet. De Franse vakbeweging heeft in de afgelopen maanden diverse landelijke actiedagen georganiseerd waarop (massaal) werd gestaakt en gedemonstreerd. Dertien om precies te zijn. En op 6 juni a.s. staat de veertiende landelijke actiedag gepland!

LFI Verhoging van de pensioenleeftijd is sinds half april wettelijk geregeld. Toen is de Loi de financement rectificative de la sécurité sociale pour 2023 tot stand gekomen. Ik noem deze wet hier verder de Wet die de pensioenleeftijd verhoogt. Deze wet was een voorstel van de regering. Een wetsvoorstel dat uitgaat van de regering heet in Frankrijk projet de loi. Dit wetsvoorstel is besproken in de Franse Tweede Kamer; dat is de Assemblée nationale. De hele oppositie was zeer kritisch over het wetsvoorstel. Meeste kritiek kwam van de fractie van LFI (Jean-Luc Mélenchon’s partij).

ARTICLE 49 Tot een stemming is het in deze Kamer echter nooit gekomen, omdat de regering een beroep deed op article 49 van de Franse grondwet (de Constitution). Daarmee kan de regering een wetsvoorstel aannemen zonder dat de Assemblée nationale erover heeft gestemd. Op die manier kan ze de Assemblée nationale als medewetgever dus buiten spel zetten, zie hierover ook mijn blog van 20 januari jl. In de Nederlandse grondwet komt een soortgelijk artikel niet voor en kan de regering de Tweede Kamer onder gewone omstandigheden nimmer buiten spel zetten. Voor de totstandkoming van wetten is in ons land altijd parlementaire medewerking nodig, zowel van de Tweede Kamer als van de Eerste Kamer.

MOTION DE CENSURE Voor de oppositie in de Assemblée nationale was het beroep op article 49 aanleiding om een motie van wantrouwen tegen de regering in te dienen (motion de censure). De motie is half maart ingediend door de fractie Liot. Die fractie bestaat uit 22 leden. Het is dus een kleine fractie, want de hele Franse Tweede Kamer bestaat uit 577 Kamerleden. Volgens Wikipedia is het een fractie uit het politieke midden. Haar motie werd weliswaar verworpen, maar het scheelde niet veel: 278 Kamerleden steunden de motie, terwijl er 289 nodig waren om haar aan te kunnen nemen. 

OPPOSITIE Als de hele oppositie de motie van wantrouwen zou hebben gesteund, was ze wél aangenomen. Waarom is dat niet gebeurd? Dat komt door de grote interne verschillen. De oppositie bestaat uit linkse én rechtse partijen. Linkse partijen zoals LFI steunden de motie eensgezind; ook het populistische Rassemblement national van Marine Le Pen deed dat. Deze partijen willen niet alleen een andere regering, maar zijn ook zeer tégen de Wet die de pensioenleeftijd verhoogt.

LR Een andere oppositiepartij, de centrumrechtse Les Républicains, steunde de motie echter niet eensgezind. Een aantal Republikeinen steunde de motie, maar de meerderheid van de fractie deed dat niet. Dit stemgedrag weerspiegelt de interne verdeeldheid binnen die partij over een hogere pensioenleeftijd. De meeste Republikeinen zijn daar namelijk voorstander van, al heel lang. Toch hebben negentien Republikeinen de motie van wantrouwen gesteund, toch nog een derde van de fractie (zie dagblad Le Figaro, laatst bijgewerkte digitale versie van 12 mei).

INTREKKING De motie van wantrouwen werd dus verworpen. Maar het parlementair verzet tegen de Wet die de pensioenleeftijd verhoogt blijkt ongebroken. Dezelfde fractie Liot die de motie van wantrouwen indiende wil nu een eigen wetsvoorstel indienen en volgende week woensdag bespreken in de Kamercommissie voor Financiën om het een week later (8 juni) in stemming te kunnen brengen in de plenaire vergadering van de Assemblée nationale. In dit wetsvoorstel wordt de verhoging van de pensioenleeftijd van 62 naar 64 jaar weer teruggedraaid. Voorstel is om de Wet die de pensioenleeftijd verhoogt in zoverre in te trekken.

INITIATIEFVOORSTEL Het wetsvoorstel van Liot is een initiatiefvoorstel (proposition de loi). In Frankrijk kunnen individuele Kamerleden wetsvoorstellen indienen, zie article 39 van de Franse grondwet. In Nederland hebben Tweede Kamerleden ook zo’n recht van initiatief, zie artikel 82 van onze grondwet.

LR REVISITED Hoe kansrijk is het initiatiefvoorstel van Liot? Dat zal vooral afhangen van de Republikeinse fractie, want de andere oppositiepartijen hebben al laten weten het wetsvoorstel unaniem te zullen steunen. Waarschijnlijk zal de Republikeinse fractie over dit voorstel evenmin eensgezind stemmen. Kwestieus is wel nog hoeveel fractieleden het zullen steunen. Enerzijds zou je kunnen menen dat een regering naar huis sturen met een motie van wantrouwen verder gaat dan een bestaande wet intrekken. Zo beschouwd zou de steun voor het wetsvoorstel wel eens groter kunnen uitvallen dan voor de motie van wantrouwen het geval was. Anderzijds hebben diverse Republikeinen die de motie van wantrouwen hebben gesteund al laten weten dat ze nog helemaal niet zeker weten of ze ook dit initiatiefvoorstel van Liot zullen steunen, o.a. omdat hierin niet wordt geregeld wat er moet gebeuren nadat de Wet die de pensioenleeftijd verhoogt is ingetrokken (Le Figaro 11 mei). On verra!

SÉNAT Voldoende steun voor het wetsvoorstel van Liot in de Assemblée nationale is voor de intrekking van de Wet die de pensioenleeftijd verhoogt trouwens niet genoeg, omdat daarvoor ook steun van de Sénat nodig is. De Sénat is de Eerste Kamer van Frankrijk. Die steun in de Sénat is niet erg waarschijnlijk. Deze Kamer heeft namelijk wél gestemd over de Wet die de pensioenleeftijd verhoogt en die wet met (zeer ruime) meerderheid aangenomen! Wat hiervan zij, het ligt voor de hand dat aanneming in de Assemblée nationale van het initiatiefvoorstel van Liot grote politieke impact zal hebben. 

ARTICLE 40 De regering wil dan ook niet dat het initiatiefvoorstel van Liot in stemming wordt gebracht in de Assemblée nationale. Ze wil niet dat het wordt besproken in de Kamercommissie. Ze wil niet eens dat het wordt ingediend. Daarvoor kan article 40 van de Franse grondwet nuttig zijn. Volgens dit grondwetsartikel mag een Kamerlid geen wetsvoorstel indienen als haar voorgestelde wet zou leiden tot hogere overheidsuitgaven. Volgens de regering zou intrekking van de Wet die de pensioenleeftijd verhoogt tot miljarden hogere overheidsuitgaven leiden (Le Figaro 16 mei).

GEWOONTE Dit artikel staat weliswaar in de grondwet, maar het is een goed gebruik in de Assemblée nationale om hierop geen beroep te doen (Le Figaro 16 mei). Van alle initiatiefvoorstellen die in de afgelopen vijftien jaar zijn ingediend zou 80% hebben geleid tot hogere overheidsuitgaven (Le Figaro 25 mei). Regering en coalitiepartijen willen echter dat er nu wél een beroep wordt gedaan op article 40 en dat er dus van dit parlementaire gebruik wordt afgeweken. Dat wil ook de voorzitter van de Assemblée nationale, die Kamerlid is voor een coalitiepartij (Le Figaro 25 mei).

WIE BESLIST? Maar wie gaat er eigenlijk over? Wie mag beslissen dat het initiatiefvoorstel van Liot, waarin de Wet die de pensioenleeftijd verhoogt ingetrokken wordt, niet kan worden ingediend? In eerste instantie is dat de voorzitter van de (Kamer) commissie voor Financiën. Dat is Kamerlid Éric Coquerel. En Coquerel is Kamerlid voor ….. LFI. En laat LFI nou juist de meest uitgesproken tegenstander zijn van de Wet die de pensioenleeftijd verhoogt! Coquerel heeft nog geen besluit genomen, maar wel al verklaard dat hij vastbesloten is ‘à chercher des arguments pour déclarer le texte recevable’ (Le Figaro 15 mei). Zijn besluit wordt in de loop van volgende week verwacht.

NEDERLAND In de Nederlandse grondwet ontbreekt een artikel zoals article 40 Constitution, zie artikel 82 van onze grondwet. Ook in het Reglement van Orde voor onze Tweede Kamer ontbreekt zo’n bepaling, zie paragraaf 9.3 van dit reglement. Er zijn enkele gevallen waarin een initiatiefvoorstel grondwettelijk is uitgesloten, zoals  erfopvolging, neerlegging van het koninklijk gezag, algemene begrotingswetten en het besluit tot mobilisatie. In alle andere gevallen moet een wetsvoorstel van een Kamerlid dus behandeld worden en in stemming worden gebracht (tenzij het Kamerlid haar voorstel inmiddels heeft ingetrokken).

Mr. Leon

Volgend blog: op of voor vrijdag 23 juni

Of kijk eens op privaatrechtpraktijk.nl

Geplaatst op

Franse Tweede Kamer buiten spel gezet

VRIJDAG 20 JANUARI 2023 In het afgelopen half jaar heeft de Franse regering de Assemblée nationale (hun Tweede Kamer) geregeld buiten spel gezet bij de behandeling van belangrijke wetsvoorstellen. Wat is daar aan de hand?

REGEL Net als in Nederland kunnen er in Frankrijk geen wetten tot stand komen zonder de medewerking van de Tweede Kamer en de Eerste Kamer. De Franse Eerste Kamer heet Sénat, de Tweede Kamer is de Assemblée nationale. Zonder hun goedkeuring geen wetten.

UITZONDERING Tenminste, dat is de hoofdregel. Er bestaat namelijk een uitzondering op. Die staat in de derde alinea van artikel 49 van de Franse grondwet (la Constitution). Dat artikel maakt het mogelijk om een wet tot stand te brengen zonder medewerking van de Tweede Kamer. In dat geval wordt de Assemblée nationale dus buiten spel gezet. 

AMENDEMENTEN In de regel kan de Franse Tweede Kamer niet alleen een wetsvoorstel afwijzen, maar ook wijzigen. Een ander woord voor wijzigen is amenderen. Amendementen komen in de plaats van het wetsvoorstel zoals dat door de regering is ingediend. Net als in Nederland wordt hiervan in Frankrijk volop gebruik gemaakt. Zodra de Franse regering echter een beroep doet op artikel 49, komen alle wijzigingen te vervallen en wordt het oorspronkelijke wetsvoorstel geacht te zijn aangenomen door de Assemblée nationale. Vervolgens wordt dat naar de Sénat gestuurd, de Franse Eerste Kamer. In de Sénat mag de regering trouwens geen beroep doen op artikel 49.    

MINDERHEIDSREGERING De regering van president Emmanuel Macron heeft in het afgelopen half jaar geregeld een beroep gedaan op artikel 49. Macron is al bijna zes jaar president. Maar in de eerste vijf jaar heeft zijn regering nimmer een beroep gedaan op dit artikel. Wat is er sinds een half jaar veranderd? In die eerste vijf jaar hadden de regeringspartijen de absolute meerderheid in de Assemblée nationale. Deze Kamer telt 577 leden en de regeringspartijen bezetten toen tot bijna 350 Kamerzetels! Afgelopen zomer waren er  Kamerverkiezingen en toen heeft de regering haar absolute meerderheid verloren. Regeringspartijen Renaissance (voorheen: LREM), Horizons en MoDem bezetten nu nog maar 250 Kamerzetels! Voor de absolute meerderheid zijn er minstens 289 nodig. De regering van president Macron was dus vijf jaar lang een meerderheidsregering, maar is sinds een half jaar minderheidsregering geworden.   

MOTION DE CENSURE Betekent dit nu dat de regering met een beroep op artikel 49 de Assemblée nationale zonder meer tot een tandeloze tijger kan maken? In theorie niet, want de Assemblée nationale kan een motie van wantrouwen aannemen, elke keer dat de regering een beroep doet op artikel 49. Als een motie van wantrouwen wordt aangenomen, dan moet de regering haar ontslag aanbieden en wordt het wetsvoorstel geacht niet te zijn aangenomen. Maar een motie van wantrouwen (motion de censure) kan alleen worden aangenomen als zij door minstens 289 Kamerleden wordt gesteund.   

OPPOSITIE Bijde huidige politieke verhoudingen schijnt dat geen probleem te zijn, omdat 299 Kamerleden zich namelijk officieel hebben laten registreren als oppositie. Dat zijn er tien meer dan nodig voor een motie van wantrouwen. Maar schijn bedriegt hier, want in de praktijk oordeelt de oppositie nogal verdeeld over de wetsvoorstellen van de regering. De linkse oppositiepartijen van NUPES (waartoe LFI) en de populistische partij RN (Marine Le Pen) zijn het over het algemeen oneens met de regeringsvoorstellen. Terwijl de rechtse oppositiepartij LR (ooit geleid door Chirac) het over het algemeen juist eens is met de regeringsvoorstellen. Zonder de stemmen van LR krijgt geen enkele motie van wantrouwen de steun van 289 Kamerleden, ook al is LR de kleinste oppositiepartij. RN en NUPES hebben in het afgelopen half jaar bij zo’n beetje elk van de wetsvoorstellen waarvoor de regering een beroep deed op artikel 49 een motie van wantrouwen ingediend. Zij hebben elkaars moties van wantrouwen ook vaak gesteund. Maar geen enkele keer was er de steun van LR. Die steun was er trouwens vaak wel voor amendementen.

PRESIDENT Na een motie van wantrouwen moet de regering haar ontslag aanbieden aan de president. De president zelf blijft echter in functie; hij is net als de Kamerleden van de Assemblée nationale rechtstreeks door het volk gekozen. De president zal vervolgens een nieuwe premier benoemen en op haar voordracht ook de andere ministers. Momenteel is Elisabeth Borne de premier (Première ministre).  

FINANCE EN FINANCEMENT De regering mag zich ‘alleen’ op artikel 49 beroepen als het gaat om ‘projets de loi de finances’ of ‘projets de loi de financement de la sécurité sociale’. Een projet de loi is een wetsvoorstel van de regering. Onder een projet de loi de finances vallen o.a. de begrotingsvoorstellen.

‘ZWARTE’ DONDERDAG Begin volgende maand zal de regering het wetsvoorstel voor de pensioenhervorming indienen bij de Assemblée nationale. Dat wetsvoorstel heet projet de loi de financement de la Sécurité sociale rectificatif, afgekort tot PLFSSR. Voor dat wetsvoorstel kan de regering dus een beroep doen op artikel 49. Het wetsvoorstel wil o.a. de pensioenleeftijd verhogen. Van 62 jaar naar 64 jaar. Voor dit wetsvoorstel zijn de politieke verhoudingen extra precair. Sowieso zijn de linkse NUPES partijen tégen net als de populistische RN. De rechtse LR is weliswaar vóór, maar niet onvoorwaardelijk. En dat laatste geldt zelfs voor de regeringspartijen. De regering verwacht dan ook heel wat amendementen. Alleen dat zou al een reden kunnen zijn voor een beroep op artikel 49. Uiteraard er ook veel maatschappelijk verzet. Zo werd er gisteren in heel Frankrijk in zo’n beetje alle sectoren op grote schaal gestaakt en waren er meer dan een miljoen demonstranten in de straten. Dagblad Le Figaro sprak dan van le jeudi noir. 

ONAANVAARDBAAR VERKLARING De Nederlandse grondwet kent geen bepaling zoals artikel 49. Ons kabinet kan de Tweede Kamer dus niet op deze manier buiten spel zetten. Een Nederlands middel dat in de buurt komt is echter de ‘onaanvaardbaar verklaring’. Het Nederlands kabinet verklaart in dat geval dat de afwijzing van een wetsvoorstel of de aanneming van een amendement voor hem onaanvaardbaar zal zijn en dat het daarom zal aftreden als het wetsvoorstel desondanks wordt afgewezen respectievelijk het amendement wordt aangenomen. Dit middel staat niet in onze grondwet, het is ongeschreven staatsrecht. Het kabinet is trouwens niet verplicht om daadwerkelijk af te treden.

(Mr. Leon)

Volgend blog: vrijdag 17 februari

Geplaatst op

Motie van wantrouwen voor Franse regering

VRIJDAG 5 AUGUSTUS 2022 In de Tweede Kamer van Frankrijk is op 11 juli gestemd over een motie van wantrouwen tegen de regering (motion de censure). Wie heeft het in die Tweede Kamer voor het zeggen en hoe gaat een Franse motie van wantrouwen in haar werk?

MINDERHEIDSREGERING De regering van Frankrijk is sinds de verkiezingen van afgelopen juni een minderheidsregering. Ze kan dus niet steunen op een meerderheid in de Tweede Kamer, Assemblée nationale geheten. De oppositie vormt nu de meerderheid daarin. Die oppositie bestaat uit zowel linkse partijen als rechtse partijen. Linkse oppositiepartijen zijn de LFI van Jean-Luc Mélenchon, de groenen, de sociaaldemocraten en de communisten. Rechtse oppositiepartijen zijn de RN van Marine Le Pen en de centrumrechtse LR.

PREMIER MINISTRE De regering wordt geleid door de Premier ministre; dat is sinds enkele maanden Elisabeth Borne. Een premier wordt benoemd door het staatshoofd. Die kan haar ook weer ontslaan. Staatshoofd is de président, nu Emmanuel Macron. Hij is volgens de grondwet vrij in wie hij tot premier benoemt. In Nederland is dat anders geregeld: weliswaar is het ook volgens onze grondwet zo dat de medewerking  van het staatshoofd (de koning) nodig is om een premier oftewel minister-president te benoemen en te ontslaan, maar deze medewerking wordt zo uitgelegd dat het slechts een formaliteit betreft. Ook de andere Franse ministers worden trouwens door de president benoemd, al gebeurt dat dan op voordracht van de premier.

MEERDERHEIDSREGERING I Als de partij van de president ook de partij is die de Kamermeerderheid bezit, dan heeft de president niet alleen volgens de Franse grondwet (alle) keuzevrijheid in wie hij tot premier benoemt, maar bezit hij ook feitelijk die vrijheid. Voor Macron was dat het geval in de eerste jaren van zijn presidentschap, toen zijn partij – LREM/Renaissance – een ruime absolute meerderheid bezat.

MEERDERHEIDSREGERING II Die meerderheid verdween in de laatste jaren van zijn (eerste) presidentschap doordat een aantal Kamerleden uit zijn partij stapten. Dankzij enkele andere partijen uit het politieke midden bleef een Kamermeerderheid de premier (en de rest van de regering) echter steunen. Ook in zo’n situatie heeft de president ook feitelijk veel keuzevrijheid in wie tot premier wordt benoemd.

COHABITATION Andere politieke verhoudingen kunnen de vrijheid van de président om een premier te kiezen feitelijk ernstig beperken, of zelfs tot nul reduceren. Dat is het geval als de Kamermeerderheid uit partijen bestaat die én tegen het regeringsbeleid zijn én het met elkaar eens zijn over een ander regeringsbeleid. Zo’n situatie wordt ‘cohabitation’ genoemd. Een motie van wantrouwen zal dan snel zijn ingediend en aangenomen. Net als in Nederland moet de Franse regering haar ontslag aanbieden als de Tweede Kamer een motie van wantrouwen aanneemt. De président kan bij ‘cohabitation’ weinig anders doen dan de door de eensgezinde oppositie gewenste premier te benoemen. Via die premier zal hij dan vrijwel geen invloed op het regeringsbeleid kunnen uitoefenen.  

VERDEELDE OPPOSITIE Van zulke politieke verhoudingen lijkt momenteel geen sprake in Frankrijk, ondanks dat er een minderheidsregering is. Weliswaar bezit de oppositie de meerderheid in de Tweede Kamer, maar hun onderlinge verschillen zijn zo groot dat ze het nooit eens zullen kunnen worden over een (ander) regeringsbeleid. Hoewel …. helemaal zeker is dat natuurlijk niet! Bovendien is het niet uitgesloten dat deze oppositiepartijen het over specifieke onderwerpen soms wél eens worden. Dat bleek al enkele weken geleden toen de hele oppositie eensgezind en zeer tegen de zin van de regering in een belangrijke bepaling uit een nieuw coronawetsvoorstel schrapte en dit aldus geamendeerde wetsvoorstel vervolgens werd aangenomen in de Tweede Kamer, Assemblée nationale geheten. 

MOTIE VAN WANTROUWEN: DE INDIENERS Zoals gezegd leidt zowel in Nederland als in Frankrijk een aangenomen motie van wantrouwen ertoe dat de regering haar ontslag moet aanbieden. Maar de details verschillen. In Nederland kan één enkel Kamerlid een motie van wantrouwen indienen. In Frankrijk zijn er minstens 58 Kamerleden nodig om een motie van wantrouwen in te dienen. Dat is een tiende van het totaal aantal Kamerleden (577). In Nederland kan een Kamerlid zo vaak hij of zij dat wil zo’n motie indienen. Een Frans Kamerlid kan dat slechts een beperkt aantal keren doen: slechts drie keer per gewone zitting en zo’n zitting duurt normaliter een vergaderjaar (het vergaderjaar loopt van begin herfst tot ergens in de zomer).  

NUPES Bovenstaande motie van wantrouwen is ingediend door alle 150 Kamerleden van de linkse oppositie. Zoals gezegd bestaat de linkse oppositie uit verschillende partijen en fracties. Zij werken echter intensief met elkaar samen. Die samenwerking gaat terug op de verkiezingen van juni waaraan de linkse partijen onder gemeenschappelijke naam deelnamen: Nupes. Nupes wilde zoveel zetels verwerven dat Macron feitelijk niet anders zou kunnen doen dan de door Nupes gewenste premier te benoemen. Maar met 150 zetels is dat doel niet gehaald. Wat overblijft is dat Nupes de regering-Borne graag ten val wil brengen, bijvoorbeeld door zo vaak mogelijk een motie van wantrouwen in te dienen.

NUPES INDIENERS Waarom heeft Nupes dan haar eerste motie met twee maal zoveel indieners ingediend dan volgens de grondwet nodig is? Voor al die indieners betekent het dat ze daardoor in het lopende vergaderjaar één nieuwe motie van wantrouwen minder kunnen indienen. Ik zat er niet bij toen ze hierover vergaderden, maar het zal ermee te maken hebben dat hun motie van wantrouwen is behandeld tijdens een zogenaamde buitengewone zitting van de Tweede Kamer en een motie van wantrouwen die tijdens zo’n zitting wordt ingediend telt niet mee voor het aantal moties van wantrouwen dat tijdens een gewone zitting mag worden ingediend. Zonder medewerking van de regering is meer dan één buitengewone zitting per jaar trouwens niet mogelijk en bovendien mag zo’n buitengewone zitting maar kort duren. In oktober begint de volgende gewone zitting, het nieuwe vergaderjaar dus. Als ik het goed heb berekend, dan kan Nupes zonder hulp van andere oppositiepartijen in dat nieuwe vergaderjaar minstens zeven moties van wantrouwen indienen, tenminste als ze het aantal indieners zo laag mogelijk houdt.         

MOTIE VAN WANTROUWEN: AANNEMEN Deze motie van wantrouwen is niet aangenomen. Bij de stemming op 11 juli bleek er onvoldoende steun voor de motie. Voor het aannemen van een motie van wantrouwen is in Frankrijk de helft plus één van alle (577) Kamerleden nodig, dus 289. In Nederland hoeft slechts de helft van alle aanwezige Kamerleden zo’n motie te steunen, dat kunnen er dus (veel) minder zijn dan de helft plus één van alle Kamerleden.

MOTIE VAN WANTROUWEN: AFWIJZEN Slechts 146 van de Franse Kamerleden hebben deze motie van wantrouwen gesteund. Zelfs minder dan het aantal indieners. Dagblad Le Figaro berichtte dat enkele mede-indieners niet hebben deelgenomen aan de stemming. Het gaat om enkele sociaaldemocratische Kamerleden van Nupes. Buiten Nupes heeft slechts een enkel Kamerlid de motie gesteund. Met name oppositiepartijen LR en Le Pen’s RN hebben niet vóór de motie gestemd. Als zij dat wél hadden gedaan, dan was er voldoende steun geweest en had de regering-Borne haar ontslag moeten aanbieden. Macron was dan uiteraard president gebleven, want een président kan ook zonder het vertrouwen van de Assemblée nationale.

MÉLENCHON Jean-Luc Mélenchon is de partijleider van LFI, maar ook hij heeft niet vóór de motie gestemd. LFI bezit de helft van alle Nupes zetels. Daardoor is hij ook de ‘leider’ van  Nupes. Mélenchon was kandidaat bij de presidentsverkiezingen van afgelopen april en eindigde in de eerste ronde slechts enkele procenten achter Macron en Le Pen. Daarna heeft hij zich in de campagne voor de Tweede Kamer verkiezingen van juni  ‘verkiesbaar’ gesteld voor het premierschap in de (ijdel gebleken) hoop dat Nupes een Kamermeerderheid zou behalen. Sinds juni is hij evenwel ook geen Kamerlid meer en kon hij dus evenmin vóór de motie van wantrouwen stemmen.   

NAVOLGING? Zou het ook iets voor ons land zijn om voor een motie van wantrouwen een minimumaantal indieners voor te schrijven en een maximumaantal per indiener? Zulke beperkingen versterken de positie van de regering, want zij maken het moeilijker om de regering ten val te brengen. Die sterkere positie van de regering gaat noodzakelijkerwijs samen met een zwakkere positie van het parlement. In Frankrijk was dat bij invoering van de huidige grondwet in 1958 ook de uitdrukkelijke bedoeling. Is er in ons land in de afgelopen decennia reden geweest om de positie van de regering te versterken? In de jaren tachtig konden de kabinetten Lubbers grote maatschappelijke veranderingen doorvoeren, terwijl zij steunden op slechts een kleine meerderheid in de Tweede Kamer. Zelfs kabinetten die steunen op een coalitie van vier partijen met grote onderlinge verschillen (kabinetten Rutte) konden in de afgelopen jaren ingrijpende maatschappelijke veranderingen doorvoeren. Het lijkt er dan ook op dat de positie van Nederlandse regeringen niet hoeft te worden versterkt, en zeker niet ten opzichte van het parlement.  

(Mr. Leon)

Volgend blog: vrijdag 2 september