VRIJDAG 15 AUGUSTUS 2025 Het Franse parlement heeft in juli een wet aangenomen waarin stond dat het gebruik van neonicotinoiden niet meer (helemaal) verboden was. Tot dan toe was dat in Frankrijk namelijk wel helemaal verboden. Neonicotinoiden zijn gewasbeschermingsmiddelen. Zij beschermen gewassen tegen schadelijke insecten zoals bladluizen. Maar onbedoeld doden ze ook andere insecten zoals bijen en vogels. Die wet is weliswaar aangenomen, maar het (totale) gebruiksverbod zal toch blijven bestaan. Hoe kan dat?
LOI DUPLOMB De aangenomen wet wordt meestal ‘Loi Duplomb’ genoemd, naar het Kamerlid dat het wetsvoorstel heeft ingediend (Laurent Duplomb). De officiële naam van de wet is ‘La loi visant à lever les contraintes à l’exercice du métier d’agriculteur’: de wet over het opheffen van de beperkingen op de uitoefening van het beroep van boer. Met die beperkingen wordt o.a. bedoeld het (totale) gebruiksverbod van neonicotinoiden zoals dat al een aantal jaren in de Franse wet staat.
DECREET De Loi Duplomb houdt dus een wetswijziging in. Het wilde namelijk artikel L253-8 van de Code rural et de la pêche martime wijzigen. Daarin staat (o.a.) dat het gebruik van neonicotinoiden is verboden. De Loi Duplomb wil dit artikel L253-8 zo wijzigen dat de regering voortaan mag besluiten om gebruik van neonicotinoiden onder bepaalde voorwaarden wel toe te staan. De regering mag daartoe door middel van een ‘décret’ besluiten. Voor zo’n decreet is geen medewerking van het parlement nodig.
GILETS JAUNES? Wie of wat heeft de inwerkingtreding van de Loi Duplomb tegengehouden? Was dat de president van Frankrijk? Nee, het was niet president Macron. Was het een nieuwe Franse revolutie al dan niet met gele hesjes? Nee, dat was het ook niet. Tegengehouden is de inwerkingtreding van de Loi Duplomb door de Conseil constitutionnel.
CONSEIL CONSTITUTIONNEL Wat is de Conseil constitutionnel? Dat is een rechtbank, maar wel een heel bijzondere. Het enige waaraan deze rechtbank toetst is namelijk de grondwet; het Franse woord voor Grondwet is Constitution. Het is dus een soort van Grondwettelijk Hof. De Conseil constitutionnel toetst onder andere wetten die wél in het parlement zijn aangenomen maar nog niet in werking zijn getreden. Niet alle aangenomen wetten worden trouwens getoetst. De meeste worden alleen op verzoek getoetst. Zo’n verzoek kan bijvoorbeeld worden gedaan door zestig parlementariërs van dezelfde Kamer, zie artikel 61 Constitution. Het verzoek om de Loi Duplomb te toetsen is gedaan door parlementariërs van beide Kamers. Namelijk minstens zestig leden van de Assemblée nationale (Tweede Kamer) en minstens zestig leden van de Sénat. Zolang de Conseil constitutionnel na een tijdig verzoek nog geen uitspraak heeft gedaan, kan zo’n wet niet in werking treden. Als de Conseil constitutionnel uitspreekt dat de wet of een deel van de wet in strijd is met de Franse grondwet, dan kan die wet of dat deel van de wet nimmer in werking treden.
CHARTE DE L’ENVIRONNEMENT De Conseil constitutionnel heeft op 7 augustus uitgesproken dat de mogelijkheid voor de regering om per decreet af te wijken van het wettelijk gebruiksverbod van neonicotinoiden in strijd is met de Franse Grondwet. Dat deel van de Loi Duplomb mag daarom niet in werking treden. Met welk grondwetsartikel is de Loi Duplomb in strijd? Het is in strijd met het Charte de l’environnement (het Handvest van het Milieu). Dit handvest is begin deze eeuw in Frankrijk tot stand gekomen en is toen ook deel gaan uitmaken van de Franse Grondwet; dat blijkt bijvoorbeeld uit de eerste alinea van de preambule van de grondwet. Daarvoor is een grondwettelijke herzieningsprocedure doorlopen. Het handvest is als bijlage in de grondwet opgenomen. De Conseil constitutionnel heeft uitgesproken dat de Loi Duplomb in strijd is met artikel 1 van het handvest. Daarin staat: Chacun a le droit de vivre dans un environnement équilibré et respectueux de la santé.
TOETSINGSVERBOD Is het ook in Nederland mogelijk dat de inwerkingtreding van een wet die het parlement heeft aangenomen wordt tegengehouden door een nationaal Grondwettelijk Hof? Nee, want ons land heeft niet zo’n hof. Trouwens, geen enkele rechter in ons land mag een wet die het parlement heeft aangenomen toetsen aan de grondwet; ook geen wet die nog niet in werking is getreden. Dat is het toetsingsverbod van artikel 120 van de Nederlandse Grondwet. Daarin staat: De rechter treedt niet in de beoordeling van de grondwettigheid van wetten en verdragen. Dit toetsingsverbod wordt zowel door sommige staatsrechtgeleerden als door sommige politieke partijen ter discussie gesteld. En wat de neonicotinoiden betreft: daarvoor geldt in ons land geen totaalverbod. Als ons land wél een Grondwettelijk Hof zou hebben gehad, dan was het nog maar de vraag of dit hof tot dezelfde uitspraak was gekomen als het Frans hof (ons land heeft bijvoorbeeld een andere grondwet dan Frankrijk).
BRONNEN Naast bovenstaande artikelen uit de Franse en de Nederlandse Grondwet zijn geraadpleegd de website van de Conseil constitutionnel (Décision n° 2025-891 DC du 7 août 2025); de Ordonnance n° 58-1067 du 7 novembre 1958 portant loi organique sur le Conseil constitutionnel; Louis Favoreu e.a., Droit constitutionnel, Dalloz: 2017; de website van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (ctgb).
Mr. Leon
Volgend blog verschijnt op vrijdag 29 augustus.